Ukrzyżowanie

Odlany z mosiądzu i ozdobiony emalią krzyż należał do rozpowszechnionych w Rosji przedmiotów kultu religijnego. Najstarsze tego typu wyroby pochodziły z Bizancjum, z czasem zastąpione rodzimymi. Poczynając od końca XVII po XX w. produkcja odlewanych krzyży i ikon skupiła się w rękach staroobrzędowców - zwolenników staroruskiej tradycji cerkiewnej nie uznających reformy liturgicznej zapoczątkowanej w moskiewskim prawosławiu w połowie XVII w. przez patriarchę Nikona. Staroobrzędowcy uznawali jedynie ośmiokończasty krzyż z trzema poprzecznymi belkami, typowy dla ruskiej tradycji (patrz S.12789MŁ – 12795MŁ; S.12869MŁ; S.12871MŁ; S.12873MŁ – 12876MŁ). Prześladowani w Rosji starowiercy tworzyli odrębne wspólnoty, które wypracowały własne zasady obrazowania i wytwarzały przedmioty kultu. Chętnie używali ich także wyznawcy oficjalnej prawosławnej doktryny. Pomiędzy poszczególnymi wspólnotami starowierców zarysowały się różnice w poglądach dotyczących obrazowania i opisywania wizerunków umieszczonych na krzyżach. W odróżnieniu od bezpopowców, nie uznających od czasów reformy liturgicznej posługi kapłańskiej, wspólnoty popowców były bardziej otwarte na wpływy oficjalnej cerkwi. Jedna z nich rozwinęła się od połowy XVIII w. w środkowej Rosji w Guślicach pod Moskwą. W XIX w. region guślicki stał się jednym z najważniejszych ośrodków odlewnictwa produkującym krzyże, pojedyncze i składane ikony, itp. Charakterystyczną cechą wyrobów guślickich i naśladujących je innych wytwórni były montowane na sztyftach uskrzydlone głowy serafinów zwanych także cherubinami (patrz S.12872MŁ; S.12875-12876MŁ). W guślickich i naśladujących je wyrobach stosowano często w tle ornament łuskowy, jak widać na prezentowanym krzyżu.

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967