List do Pauliny Włodawer

List od Emanuela Justmana do Pauliny Włodawer. Dwie karty osobno, zapisane dwustronnie; kartki w kratkę. Z listu wynika, że pisany był 24 V (1. karta) i w którymś z dni późniejszych (2. karta). W treści listu opis kolejnych wypadków Emanuela Justmana z czasu po jego ucieczce z zajętych przez Niemców terenów przedwojennej Polski. Przed pobytem w Białej Cerkwi pracował jako robotnik leśny[?] i w fabryce oraz jako tragarz w hucie szklanej. W Białej Cerkwi otrzymał dzięki znajomościom – protekcji „moich «braci»” – pracę telefonisty, zdał egzamin na technika. „Przeważnie jadałem tylko raz w dzień”. Gdy wybuchła wojna niemiecko-radziecka pozostał na stanowiska razem z dziesięcioma osobami: „I tak długo myśmy siedzieli tam i pracowali na swojem stanowisku pod gradem bomb dopóki nie byliśmy okrążeni nieprzyjacielem. Z karabinami i granatami w rękach wyrwaliśmy się w końcu z tego miasta, z którego został się tylko ślad”. Udał się do Dagestanu: „Rosyjski towarzysz mnie poprosił, bym przyjechał do niego do Machaczkała. U niego byłem tak długo, dopóki mnie nie wysłali do rzemieślniczej szkoły w Bujnaksku. I tu dali mi znowu pełną możliwość pracy. Dali [nieczyt.], stołówkę i pensję. Już prawie rok pracuję tu, jako majster. Jest to specyficzna robota. Jednocześnie trzeba być i wychowawcą, i nauczycielem, i kierownikiem robót”. Z listu wynika, że Emanuel rozwija się zawodowo i uczy; porównuje swoją sytuację teraźniejszą z upokarzającą pracą w Polsce przed wojną („Ja, ten nikomu niepotrzebny człowiek, obecnie z zajmuję odpowiedzialne stanowisko”). Inaczej niż w listach poprzednich odnosi się do kwestii polskości – pisze o widzianych tu Polakach pejoratywnie („moralne kaleki”), podkreśla, jak ważne są dla niego kontakty ze współpracownikami, przedstawicielami inteligencji technicznej z Moskwy i Leningradu.
PK