20 marek polskich

Odrodzone w 1918 roku państwo polskie podjęło trud odbudowy zrujnowanego wojną kraju i wysiłek scalenia ziem funkcjonujących dotąd w strukturach państw zaborczych. Wyzwaniem pierwszych miesięcy było opanowanie chaosu walutowego, powodowanego różnorodnością środków płatniczych – przede wszystkim emisji państw zaborczych. Niestabilna sytuacja młodego państwa nie pozwalała na utworzenie Banku Polskiego i waluty narodowej – złotego. Chwilowo funkcję instytucji bankowej przejęła powołana jeszcze przez Niemców w 1916 roku Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa (PKKP), a marka polska (mkp) została walutą tymczasową. Stała się ona wyłącznym środkiem płatniczym na ziemiach byłych zaborów: niemieckiego w listopadzie 1919 roku, austriackiego w marcu 1920 i rosyjskiego w lipcu 1921 roku. W grudniu 1922 roku na Górnym Śląsku ważność straciła marka niemiecka. Okupacyjne mkp nie zostały unieważnione po 11 listopada 1918 roku i funkcjonowały na takich samych zasadach jak emisje niepodległościowe. Po pierwszej niepodległościowej emisji ze stycznia 1919 roku o nominale 500 mkp, wzorowanej na banknotach okupacyjnych, kolejne były pracami oryginalnymi, odcinającymi się od utrwalonej stylistyki.

Autorom tych pięknych banknotów o nominałach 1, 5, 20, 100 i 1000 mkp był czołowy polski grafik Adam Jerzy Półtawski, twórca polskiego kroju pisma (antykwa Półtawskiego). Za estetyką kompozycji tych banknotów, wysmakowanym doborem czcionki oraz motywów graficznych kryje się talent autora prac z zakresu ilustracji i grafiki książkowej, nagradzanego twórcy ekslibrisów i zasłużonego pedagoga. Na rewersie omawianego banknotu u dołu, po bokach ozdobnego kartusza znajdują się inicjały autora: AP. Umieszczony w owalu portret młodzieńca wbrew podpisowi nie przedstawia Tadeusza Kościuszki, lecz najprawdopodobniej napoleońskiego adiutanta Józefa Antoniego Kossakowskiego. Banknoty 20 mkp z 17 maja 1919 roku były drukowane w Państwowej Drukarni w Wiedniu, a także w Warszawie – w Zakładzie Graficznym Bolesława Wirtza oraz Zakładach Graficznych PKKP, gdzie powstał nasz egzemplarz.

W czasie wprowadzania go do obiegu 25 września 1919 roku na łamach „Kuriera Warszawskiego” za sumę 6 mkp oferowano rękawiczki, za 250 buty skórzane, za 2000 prawie nową dubeltówkę, a za 8500 czteroletniego konia. Dolar kosztował wówczas 35 mkp.

Tomasz Markiewicz