Puszka

Puszka firmowa na ciastka – otwierana, z przeszklonym wiekiem i ozdobnymi ściankami. Pamiątka po jednej z ważniejszych na przedwojennym polskim rynku wytwórni z branży cukierniczej, skądinąd rozpoznawalnej także ze względu na efektowne opakowania firmowe. Jej nazwa brzmiała: „Branka” – Fabryka Cukrów, Czekolady i Kakao, a hasło reklamowe: „Wykwintne Słodycze” (widnieje np. przy danych firmy w spisie abonentów sieci telefonicznych Lublina na s. 32 - skan 44; dostęp do tego i kolejnych wymienianych w nocie źródeł internetowych: 7.02.2022).

Głównym założycielem był Maurycy Brandstädter (Brandstaedter, Brandstätter). Zanim stała się bardziej złożoną spółką, firma funkcjonowała jako Parowa Fabryka Cukrów i Pierników Brandstädter i S-ka we Lwowie (zob. statut spółki z 1931 r.).

Maurycy Brandstädter był wyróżniającym się w II Rzeczypospolitej fabrykantem, należał m.in. do Centralnego Związku Małopolskiego Przemysłu Fabrycznego we Lwowie (zob. W. Wierzbieniec, „Żydzi w województwie lwowskim w okresie międzywojennym. Zagadnienia demograficzne i społeczne”, Rzeszów 2003, s. 243). Paradoksalnie jednak, mimo że była to tak istotna postać, nie ma na jej temat opracowań historycznych.

Szczęśliwie zachowało się kilka dokumentów archiwalnych ważnych dla ustaleń biograficznych (zob. bibliografię wraz z odsyłaczami do katalogów elektronicznych poniżej). Nazwisko Maurycego Brandstädtera (w wersji Brandstätter) zostało wymienione jako nazwisko ojca dzieci w jednym tarnowskim i trzech lwowskich aktach urodzenia: Anny, urodzonej w 1885 r., która zmarła, mając niespełna dwa lata, jesienią 1886 r.; Marii, ur. w 1889 r.; bezimiennego dziecka, które zmarło sześć dni po porodzie na przełomie 1892 i 1893 r.; oraz Wilhelma, ur. w 1895 r. (porody: w Zawalu pod Tarnowem i we Lwowie w domu przy ul. Zamarstynowskiej 21). Przedstawiono go we wpisach jako – w pierwszym – „fabrykanta cukierków w Tarnowie”, a w kolejnych: „fabrykanta cukierków we Lwowie” i „fabrykanta towarów cukrowatych”. Urodził się w Nadbrzeżu (być może chodzi o miejscowość na Mierzei Wiślanej; rodzice jednak żyli w momencie ślubu syna w Radomyślu), jego żydowskie imiona brzmiały: Mojżesz Elieser, rodziców: Binem i Lea (z d. Brandstätter). Jego żoną była Helena (Chaja Rywka) z Singerów, córka „fabrykanta cukrów” Markusa Singera i Babetty (Blumy) z domu Schützer. Ślub wzięli – to wiemy z również zachowanego aktu ślubu – w Tarnowie (gdzie oboje mieszkali) w 1884 r., małżonek miał w momencie ślubu ukończone 27 lat, zatem urodził się w 1857 lub 1858 r. Nie znamy daty jego śmierci. Wydaje się, że zmarł pod koniec dwudziestolecia międzywojennego, skoro nie został wymieniony w gronie zarządu firmy w „Roczniku Polskiego Przemysłu i Handlu” za 1938 r. (poz. 8475).

Główna fabryka wyrobów cukierniczych „Branka” – wytwórnia słodyczy, ciastek, czekolady, kakao – znajdowała się we Lwowie (o miejscach z nią związanych – zob. wpis na popularnym blogu turystycznym o Lwowie i Krakowie). Według reklam w 1927 r. w ,,Brance" zatrudnionych było 300 „urzędników i robotników”, zaś w 1935 r. już 500; w przywoływanym już „Roczniku Polskiego Przemysłu i Handlu” za 1938 r. podano jako łączny stan zatrudnienia 515 osób („Robotn: 450. Person techn: 25. Urzędn.: 40.”).

Z ciekawostek: w 1935 r. firma opatentowała innowacyjny sposób wyrobu gęstej masy czekoladowej do nadziewania i polewania tortów, ciastek, a także do sporządzania czekolady jako napoju. „Nowość polega na tem, że przez gotowanie cukru, rozpuszczonego w wodzie, wraz z syropem ziemniaczanym do 34°Bx, tworzy się tak zwany kandyz, do którego dodaje się stopniowo czekolady w małych dawkach, mieszając ciągle, w celu osiągnięcia jednolitości całej masy, następnie dosypuje się proszku kakaowego, a wreszcie wytworzoną masę zaprawia masłem kakaowem. Masa, przyrządzona w ten sposób, przy zachowaniu normalnego smaku czekolady, utrzymuje się w stanie gęstym i nie ulega zestaleniu” (,,Sposób wyrobu masy czekoladowej w stanie półpłynnym. Opis patentowy", nr 21508. Kl. 53 f, 2).

Puszka podarowana została do zbiorów muzealnych przez Monikę Małecką-Krawczyk, zachowała się w domu jej dziadków (którzy skądinąd kupili go przed wojną od Żydów, rodziny żydowskie mieszkały też w tym domu). Zob. historię tego domu w nocie do innego zachowanego w nim obiektu, który związany jest z historią polskich Żydów, przekazanego do kolekcji - wieszaka ze sklepu Icka Goldsztajna. 

Przemysław Kaniecki

***

Lista źródeł archiwalnych przywoływanych w nocie (dostęp 7.02.2022):

Archiwum Główne Akt Dawnych, Księgi metrykalne gmin wyznania mojżeszowego z terenów tzw. zabużańskich, Księgi metrykalne wyznania mojżeszowego, sygn. 754, rok 1890, nr akt 490.

Archiwum Główne Akt Dawnych, Księgi metrykalne gmin wyznania mojżeszowego z terenów tzw. zabużańskich, Księgi metrykalne wyznania mojżeszowego, sygn. 584, rok 1892, nr akt 1490.

Archiwum Główne Akt Dawnych, Księgi metrykalne gmin wyznania mojżeszowego z terenów tzw. zabużańskich, Księgi metrykalne wyznania mojżeszowego, sygn. 1793, rok 1895, nr akt 1266.

Archiwum Narodowe w Krakowie Oddział w Tarnowie, Akta stanu cywilnego Izraelickiego Okręgu Metrykalnego w Tarnowie, sygn. 33/276/29, rok 1884, s. 63, nr aktu (ślubu) 15.

Archiwum Narodowe w Krakowie Oddział w Tarnowie, Akta stanu cywilnego Izraelickiego Okręgu Metrykalnego w Tarnowie, sygn. 33/276/7, rok 1885, s. 213, nr aktu (urodzenia Anny Brandstätter) 45.

Archiwum Narodowe w Krakowie Oddział w Tarnowie, Akta stanu cywilnego Izraelickiego Okręgu Metrykalnego w Tarnowie, sygn. 33/276/51, rok 1886, s. 325, nr aktu (zgonu Anny Brandstätter) 246 (brak digitalizacji).