Portret pana Chełmickiego

W wieku XVIII w Polsce malarstwo portretowe powstawało w dwóch różnych konwencjach. Konterfekty szlachty, zwłaszcza na prowincji, miały charakter rodzimy, sarmacki, wizerunki dworskie zaś ukazywały przedstawicieli arystokracji w typie zachodnioeuropejskim. Tenże kanon reprezentacyjnego portretu z wyraźną idealizacją modela przeważał pod koniec wieku. Para portretów państwa Chełmickich była malowana w sposób tradycyjny. Każdą z postaci przedstawiono  na ciemnym neutralnym tle kontrastującym z żywą barwą stroju i jasnym, realistycznym modelunkiem twarzy o przenikliwym spojrzeniu. Portretowany zdawał się utrzymywać kontakt wzrokowy z widzem. Stroje małżonków, ukazane z niezwykłą starannością, są zgodne z najnowszymi trendami mody (zwłaszcza pani Chełmickiej), natomiast kompozycja portretów jest utrzymana w konwencji tradycyjnej. Pan Chełmicki, z charakterystycznie podgoloną fryzurą, jest ubrany w strój kontuszowy. Taki ubiór pod koniec wieku XVIII mógł świadczyć o przywiązaniu szlachcica do tradycji sarmackiej, ale również być wyrazem uczuć patriotycznych. Czasy niepokojów politycznych i widmo utraty niepodległości wpływały na manifestację poglądów również poprzez tradycyjny strój, kontusz i żupan. Charakterystycznym szczegółem portretu pana Chełmickiego jest drewniana tabakierka, którą właściciel dumnie prezentuje, sięgając po szczyptę sproszkowanego tytoniu. Modny wówczas zwyczaj zażywania tabaki przyczynił się do powstania specjalnych niewielkich pojemników złotych, srebrnych, ceramicznych i z drewna. W Lublinie produkowano tabakierki drewniane, które znajdowały nabywców wśród klientów mniej zamożnych lub po prostu oszczędnych.

Magdalena Norkowska