Widok Miasta Lublina od Traktu Zamośćskiego

Litografia pokazuje ujęty od południa XIX-wieczny Lublin oraz trakt zamojski, zwany początkowo piaseckim (dziś ulice Kardynała Stefana Wyszyńskiego i Zamojska). Został on wytyczony w 1815 roku na drodze „na Piaski”, powstał w ramach odbudowy miasta po wojnach napoleońskich. Wychodził na wprost kościoła pojezuickiego i zastąpił dotychczasowy, stary wyjazd z miasta w kierunku Zamościa z ulicy Bernardyńskiej. Część drogi zbudowano na nasypie utworzonym z gruzów z rozbiórki kolegium jezuickiego. Trakt stał się jedną z trzech głównych dróg prowadzących do Lublina, obok traktu warszawskiego (obecne Aleje Racławickie) oraz traktu na Lubartów, Terespol i Brześć (obecnie ulica Lubartowska).

Widok pokazuje na bliższym planie budynki prywatne, za nimi ogród i zespół misjonarzy. Zabudowania miasta są widoczne w głębi. Nieco na prawo od osi kościół katedralny i wieża Bramy Trynitarskiej, dalej kościół Dominikanów i wzgórze z sylwetą zamku, za nim kościół pofranciszkański. Na lewo od katedry wieża Bramy Krakowskiej i bryły kilku kościołów, w tym Reformatów i Bernardynów.

Twórcami panoramy są rysownik Adam Lerue (1825–1863), autor słynnego Albumu Lubelskie, i Józef Cezariusz Nowaczyński (1820–1866), jeden z czołowych poligrafów lubelskich. Litograf, grawer, drukarz, uczeń Henryka Hirszela, po przyjeździe z Warszawy do Lublina w 1847 roku rozpoczął prace w Litografii Rządu Gubernialnego Lubelskiego, którą następnie zarządzał w latach 1855–1868. Od 1864 roku prowadził własny zakład poligraficzny pod nazwą Zakład Artystyczno-Litograficzny i Drukarnia Józefa Nowaczyńskiego, ul. Krakowskie Przedmieście (dom pokapucyński) i Gubernatorska nr 2. Drukarnia Nowaczyńskiego wydawała druki urzędowe dla powiatów lubelskiego i radzyńskiego, także kalendarz ścienny (fotograficzny) na rok 1871. Nowaczyński prowadził również zakłady drukarskie w Krasnymstawie (przez piętnaście lat) i Opatowie (do roku około 1861–1862), gdzie wydawał zarządzenia rządowe, cyrkularze i papiery dla urzędów. Za odbijanie druków patriotycznych w czasie powstania styczniowego był więziony na zamku lubelskim i w koszarach. Po śmierci Nowaczyńskiego, zgodnie z wolą zmarłego, zakład przejęła siedemnastoletnia bratanica, Waleria. W 1890 roku poślubiła Jana Pietrzykowskiego, który stał się właścicielem firmy.

Renata Bartnik