Dukat

W 1454 roku król Kazimierz IV Jagiellończyk (1427–1492), włączając Gdańsk do Polski nadał mu również przywilej menniczy. Gdańsk jako miasto królewskie musiał umieszczać na awersie swoich monet portret władcy. Pojawił się więc również wizerunek Stefana Batorego (1533–1586), chociaż miasto sprzyjające stronnictwu habsburskiemu, początkowo nie chciało uznać „Węgra” za króla Polski. Komentarza wymaga napis na awersie prezentowanego dukata. Władca tytułowany jest jako król Polski i książę pruski. Zupełnie pominięto kwestię panowania na Litwie, co było zwykle podkreślane w tytulaturze polskich władców. Stało się tak dlatego, że Stefan Batory poniekąd złamał postanowienia traktatu krakowskiego z 1525 roku, na podstawie którego nie dokonano inkorporacji Prus, czego domagała się część polskiej dyplomacji, lecz utworzono lenne Księstwo Pruskie. Były wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego, Albrecht Hohenzollern (1490–1568) został świeckim księciem w Prusach i lennikiem Polski. Po wygaśnięciu jego rodu Prusy Książęce miały zostać wcielone do Rzeczpospolitej. W 1577 roku Stefan Batory, potrzebując pieniędzy na wojnę z Rosją, zgodził się na przejęcie opieki nad umysłowo chorym księciem pruskim Albrechtem Fryderykiem Hohenzollernem (1553–1618) przez margrabiego Ansbach Jerzego Fryderyka (1539–1603), stryjecznego brata Albrechta. W zamian za 200 000 guldenów margrabia von Ansbach stał się faktycznym władcą w Prusach, a w następnym roku złożył hołd lenny Stefanowi Batoremu. Tytuł księcia Prus miał więc zabezpieczyć prawa króla Stefana i jego następców do zwierzchności nad tym terytorium. Spadkobiercy margrabiego Jerzego Fryderyka von Ansbach sukcesywnie powiększali niezależność Księstwa Pruskiego od królów polskich. W 1618 roku za zgodą Zygmunta III Wazy (1566–1632) Księstwo Pruskie znalazło się w unii personalnej z Elektoratem Brandenburgii, a w 1657 roku, za panowania Jana II Kazimierza (1609–1672), całkowicie oderwało się od Królestwa Polskiego.

Mieszko Pawłowski