1 marka polska

Jednocząca się po okresie niewoli Polska obejmowała obszary, na których funkcjonowały odmienne systemy prawne, gospodarcze i finansowo-pieniężne państw zaborczych. Unifikacja walutowa kraju była jednym z najpilniejszych zadań młodego państwa. W końcu lutego 1919 roku zdecydowano, że po ustabilizowaniu sytuacji gospodarczej zostanie utworzony Bank Polski, a walutą narodową będzie złoty. Tymczasowo rolę instytucji bankowej miała pełnić utworzona jeszcze przez Niemcy Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa (PKKP) emitująca marki polskie (mkp). Okupacyjne marki polskie nie straciły ważności. Zrujnowany przez wojnę kraj jeszcze przez kilka lat musiał tolerować emisje państw zaborczych. Ich łączną wartość szacuje się na kwotę 17 200 000 międzywojennych złotych, która w 1924 roku odpowiadała równowartości niemal 5 ton złota. Sukcesywnie mkp stawała się wyłącznym środkiem płatniczym w byłym zaborze niemieckim (20 listopada 1919 roku), w byłym zaborze austriackim (wiosną 1920). Najdłużej utrzymał się rosyjski rubel, unieważniony na Kresach dopiero w lipcu 1921 roku.

O ile projekt graficzny pierwszego niepodległościowego banknotu o nominale 500 mkp czerpał wprost ze wzorców okupacyjnych, to kolejne emisje z pierwszego półrocza 1919 roku były projektami oryginalnymi, na których ujawnia się talent wybitnego polskiego grafika Adama Jerzego Półtawskiego (1881–1952), twórcy polskiego kroju pisma (antykwa Półtawskiego). Był on autorem licznych prac z zakresu ilustracji i grafiki książkowej, nagradzanym twórcą exlibrisów i zasłużonym pedagogiem zajmującym się grafiką oraz redaktorem czasopism o tej tematyce. W pierwszych latach niepodległości był związany między innymi z Zakładem Graficznym PKKP oraz z Zakładem Graficznym Bolesława Wierzbickiego w Warszawie, dla których zaprojektował banknoty o nominałach: 1, 5, 20 i 100 mkp. Na rewersie 1 mkp możemy odszukać litery A P, którymi projektant sygnował swoje prace.

Banknot ten, drukowany w Państwowej Drukarni w Wiedniu oraz Zakładach Graficznych PKKP, był w użyciu od 18 marca 1920 do 1 lipca 1924 roku. Przed fałszerstwem, obok trudnej do podrobienia grafiki, zabezpieczał go znak wodny w postaci pszczelej siatki.

W marcu 1920 roku za cenę 20 000 mkp oferowano garnitur, a za sumę 200 000 mkp jednocylindrowy motocykl NSU produkcji niemieckiej.

Tomasz Markiewicz