Figurka zoomorficzna, figurka krokodyla

Kraj Dogonów zamieszkuje gatunek krokodyla krótkopyskiego (Osteolaemus tetraspis) z rodziny krokodylowatych (Crocodylidae – krokodyle właściwe), w języku dogo-so nazywany ayo geu.

Krokodyl jest bohaterem wielu opowieści o wędrówce Dogonów na tereny obecnie przez nich zamieszkiwane. W jednej z nich krokodyl pomógł odnaleźć święte przedmioty zagubione w czasie wędrówki. W innej – prawdopodobnie podczas przeprawy przez Niger, interweniował w przedostaniu się na drugi brzeg. Niektórzy ludzie opowiadają, że z odmętów wody uratował ich przodków jeden wielki krokodyl, który wziął na swój grzbiet grupę ludzi i przetransportował na drugi brzeg, a potem wracał kilkakrotnie aż przeprowadził wszystkich Dogonów. W innej wersji mitu ludzi uratowało całe stado krokodyli. Utworzyły one ze swoich ciał rodzaj mostu i tym sposobem pomogły wszystkim przeprawić się bezpiecznie na drugi brzeg. Uważa się, że w tych opowieściach pod postacią krokodyli ukrywają się rybacy Bozo, którzy pomogli Dogonom dotrzeć bezpiecznie do Masywu Bandiagara. Do dziś pomiędzy tymi dwoma ludami istnieje braterstwo – rodzaj bardzo poważnie traktowanego sojuszu. Zawieranie małżeństw pomiędzy członkami tych dwóch ludów jest traktowane jak kazirodztwo i z tego względu jest surowo zakazane.

Krokodyle krótkopyskie, obserwowane w regionie Sangha jeszcze w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku opuściły swoje stawy i przeniosły się do znacznie oddalonych zagłębień skalnych. Przyczyną tego stanu rzeczy jest postępujące pustynnienie kraju Dogonów. Obecnie krokodyle spotkać można już tylko w wiosce Amani, gdzie znajdują się pod opieką ludzi. Figurka była częścią zestawu wróżebnego.

Ewa Prądzyńska