Widok Panteonu w Puławach

Widok wykonany na podstawie rysunku projektowego Chrystiana Piotra Aignera (w zbiorach Biblioteki Narodowej) przedstawia kaplicę Czartoryskich w Puławach (od 1919 roku kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny). Budowla została ufundowana  przez Adama Kazimierza i zaprojektowana na jego polecenie. Akceptację projektu potwierdził książę generał własnoręcznym podpisem 3 stycznia 1800 roku. Prace budowlane rozpoczęto wiosną tegoż roku, a zakończono je w roku 1803. Prace wykończeniowe prowadzono do 1814 roku.

Klasycystyczną kaplicę  usytuowano przy trakcie wiodącym przez Wisłę do Radomia, na północno-zachodnim skraju wzgórza pałacowego. Subtelna sylweta budowli, wzorowana na architekturze Panteonu rzymskiego, dopełniała wyjątkową panoramę okolicy. Jej malowniczość podkreślało tarasowe, wykonane z kamienia podejście od podstawy wzgórza do schodów kaplicy.

Charakterystyczna bryła budowli, w formie rotundy, z przylegającym do niej portykiem z sześcioma korynckimi kolumnami od frontu, przykryta spłaszczoną kopułą wyróżnia się doskonałością proporcji i idealną dekoracją architektoniczną.

Na belkowaniu portyku, podobnie jak w Panteonie, wyryto napis. Puławska inskrypcja „W NIEBO WZIETEY BOGA RODZICY“ uwidacznia wezwanie kaplicy, związane z rozpowszechnionym w okresie zaborów kultem maryjnym i oddaniem się za pośrednictwem Matki Boskiej pod opiekę Boga. Książę Adam Kazimierz budowlę tę poświęcił również pamięci swojej matki. Wyraża to umieszczona nad drzwiami wejściowymi dedykacja: „POMNY NA WIARĘ I CNOTY UKOCHANEY MATKI SWOIEY / MARYI Z SIENIAWSKICH XIEZNY CZARTORYSKI W.R. / ADAM KAZIMIERZ POSWIECA“. Matka fundatora, księżna i wojewodzina ruska, zmarła w roku 1771 i została pochowana w krypcie rodzinnej Czartoryskich w kościele św. Krzyża w Warszawie. Była inicjatorką rozbudowy i upiększenia rezydencji puławskiej po 1731 roku. Troszczyła się także o pobliski kościół w Końskowoli, gdzie spoczywały prochy jej babki, Zofii z Opalińskich Lubomirskiej. Adam Kazimierz upamiętnił także oboje rodziców. W puławskim parku wzniósł ich symboliczny sarkofag, wzorowany na słynnym rzymskim grobowcu Scypiona Barbatusa i wykonany z białego marmuru  przez rzymskiego rzeźbiarza Maksymiliana Laboureura.

Widoczne na rysunku ogrodzenie z kolumną i rzeźbami leżących lwów oraz klasycystyczny pałac nie zostały zrealizowane.

Renata Bartnik