Brama Grodzka w Lublinie

Teka Lublin należy do dojrzałych dzieł graficznych Leona Wyczółkowskiego (1852–1936), który grafice poświęcił ponad trzydzieści lat swojej działalności artystycznej, zarzucając na jej rzecz malarstwo olejne. Graficznym medium zainteresował się około roku 1900. Już jako dojrzały, uznany artysta zaczął analizować możliwości techniczne między innymi akwaforty, akwatinty, algrafii, fluoroforty i przede wszystkim litografii. Dzięki zbliżonym efektom odbitki litograficznej do rysunku i malarstwa oraz możliwościom eksperymentowania, które najbardziej odpowiadały preferencjom i temperamentowi Wyczółkowskiego, litografia stała się ulubioną techniką artysty. Cykle prac graficznych publikował w niskonakładowych tekach poświęconych pejzażowi oraz architekturze polskich miast. W panoramicznych miejskich widokach, ujęciach zabytkowych budowli i odtwarzanych z pietyzmem detalach architektonicznych łączył umiejętność dokumentacyjną z niezwykłą pasją indywidualnego odczuwania architektury. Teka Lublin stanowi jeden z najpiękniejszych portretów graficznych miasta, który artysta uzupełnił trzema planszami niezwiązanymi z miejską architekturą. Należą do nich dwie wersje Sosenek i Stara lipa w Piotrawinie. Wyczółkowski przygotował rysunkowe szkice podczas pobytu w Lublinie w 1918 roku. Złożoną z siedemnastu plansz autolitograficznych tekę wydano rok później w Krakowie w dwudziestu egzemplarzach. Po wydrukowaniu założonego przez artystę nakładu kamienie litograficzne zostały zniszczone, co w przypadku Wyczółkowskiego było częstą praktyką i nadawało jego odbitkom unikatowy charakter.

W planszy nr 9, przedstawiającej Bramę Grodzką od strony ulicy Zamkowej, Wyczółkowski odchodzi od monochromatycznego obrazowania i wprowadza kolor, który jednak pozostał podporządkowany prawom grafiki i rysunkowi. Przy pomocy rysunku artysta tworzy szkielet kompozycji, pozbawia ją zbędnych szczegółów, zarysowując jedynie architektoniczne podziały i kilka najistotniejszych detali. O charakterze planszy decyduje kadrowanie kompozycji, ukazujące bramę w zbliżeniu, z ujętym przez otwór przejazdu fragmentem ulicy Grodzkiej, i uchwycona przez artystę wraz z pospiesznie zarysowanymi sylwetkami przechodniów atmosfera miejsca położonego na granicy dzielnicy żydowskiej i Starego Miasta.

Anna Hałata