Święty Józef z Dzieciątkiem

Święci patroni w tradycyjnej religijności odgrywali znaczącą rolę. Przypisywano im, podobnie jak Jezusowi i Maryi (patrz: E/419/ML, E/6363/ML), moc pośrednictwa między człowiekiem a Bogiem. Proszono ich o pomoc w trudnych sprawach rodzinnych, w chorobie czy klęskach żywiołowych. Każdy był rozpoznawalny po rekwizytach – atrybutach, często związanych z życiem lub formą męczeństwa (patrz: E/6353/ML, E/9247/ML, E/16137/ML, E/16816/ML). Świętych znanych ludności było wielu. Przyczyniała się do tego popularność literatury hagiograficznej. Legendy osnute na wątkach z ich życia często niewiele miały wspólnego z pierwowzorami, a wyobraźnia ludowa chętnie tworzyła święte osoby nieistniejące w rejestrach kościelnych. Jednak św. Józef do nich nie należał.

Małżonek Marii z Nazaretu, tradycyjnie nazywany jej Oblubieńcem, i opiekun Świętej Rodziny, był znany powszechnie. Uznawano go za patrona małżeństw i rodzin, sierot oraz ludzi pracy, szczególnie cieśli, drwali, i rękodzielników. Przez przypuszczenie, że zakończył życie w obecności Chrystusa i Najświętszej Panny, jest uważany za patrona dobrej śmierci.

Ikonografia, także ludowa, zwykła przedstawiać św. Józefa jako starca. Pojawia się w przedstawieniach Świętej Rodziny z Maryją i Jezusem (patrz E/16049/ML), w scenach w szopce betlejemskiej i pokłonie Mędrców ze Wschodu czy ucieczki do Egiptu, w wizerunkach św. Anny Samotrzeciej (patrz: E/15669/ML) lub z Dzieciątkiem Jezus, które trzyma w ramionach, a w dłoni ma lilię (patrz: E/16844/ML). Jego atrybutami są też narzędzia ciesielskie: piła, siekiera, warsztat stolarski oraz bukłak na wodę, kij wędrowca, kwitnąca różdżka (Jessego), miska z kaszą, lampa, winorośl.

Do liturgii jego wspomnienie włączono w Jerozolimie w V wieku. Na Zachodzie przyjęło się w wieku VIII. W Polsce, szczególnie w Krakowie, święto 19 marca obchodzono już na przełomie XI i XII stulecia. Uroczystość, mimo iż przypadała w okresie Wielkiego Postu, była radosna, a obowiązek zachowania wstrzemięźliwości od pokarmów mięsnych był zniesiony. W ten jeden dzień przygotowań do Wielkanocy można było biesiadować i „nie trzymać postu”. Tak jest do dziś.