Wyrazy

Maria Jarema zaczęła swoją pracę twórczą od działalności rzeźbiarskiej. Było to nie tyle wynikiem jej upodobań, ile wyboru charyzmatycznego mistrza, Xawerego Dunikowskiego, u którego studiowała w latach 1929–1935 w Akademii Sztuki w Krakowie.

W zbiorach Muzeum Narodowego w Szczecinie znajduje się jedna z jej prac z cyklu Wyrazy datowana na 1956 rok. To kompozycja wypełniona postaciami nakładającymi się na siebie. Kształty zostały zarysowane wyraźnym czarnym konturem (monotypia), na nich zostały nałożone elementy płaszczyzn barwnych w pionowych ciągach. Jednym z kluczowych elementów tworzących obraz jest kolor. Z lewej strony widzimy kolor fioletowy, następnie czerwień, dalej wymiennie pojawiają się odcienie fioletu, różu oraz zgaszonego szarością brązu.

W cyklu tym pojawiają się nieomal realne kształty ludzi (często formy przypominające czaszki lub twarze), które są zaznaczone tylko zespołem linii i kresek. Są to monotypie, schematy pozbawione cech indywidualnych. Ciało ludzkie fascynowało Jaremę. Szczególnie dużo uwagi skupiała na mięśniach, które niejednokrotnie wyodrębniała splotem linii. Umieszczane są one w abstrakcyjnych przestrzeniach wypełnionych innymi formami. Wprowadza je do nowego – ustalonego przez artystkę – porządku rzeczywistości. Bywają interceptowane jako poetyckie wizje czasem pełne spokoju i harmonii, innym razem – wręcz przeciwnie. W wypadku szczecińskiej tempery układ form traci swój przejrzysty układ przez nałożone nań kolorowe kształty, jakby pocięte kawałki papieru. Zamiast harmonii mamy do czynienia raczej z przeplataniem, a nawet bardziej – poplątaniem przedstawianych elementów. Część tej plątaniny przypada w miejscach, które można określać jako schematy szyi, co przywołuje skojarzenie z duszeniem.

Cykl Wyrazy pochodzi z okresu rozkwitu twórczości Jaremy, która dowiedziawszy się o swojej ciężkiej chorobie (chorowała na białaczkę i zmarła w 1958 roku) oddała się całkiem pracy artystycznej, zyskując w tym czasie pewną odwagę i swobodę. Krytycy upatrują jej wyjątkowości na tle sztuki europejskiej (którą systematycznie studiowała) w tym, że jej prace nie mają wiele wspólnego z abstrakcją geometryczną, ani z informelem – jej esencję stanowi balansowanie na granicy pomiędzy przedstawieniem figuratywnym i znakiem abstrakcyjnym. Jaremie udało się ukazać swoje poszukiwania w kilku zasadniczych problemach zmagań malarskich, stworzyła przy tym zbiór indywidualnych prac.

Beata Małgorzata Wolska