Praca; Praca stworzyła człowieka

Maria Gorełówna rozpoczęła edukację artystyczną w 1920 roku w warszawskiej pracowni Zofii Trzcińskiej-Kamińskiej, by w latach 1924–1925 doskonalić warsztat w wiedeńskim atelier Antona Hanaka. Po powrocie do stolicy zapisała się do tamtejszej Szkoły Sztuk Pięknych, gdzie pod opieką Tadeusza Breyera przyswoiła klasycyzującą stylistykę tak zwanej warszawskiej szkoły rzeźby. Podczas gdy w późnym okresie twórczości do jej ulubionych mediów należała ceramika (wielofiguralny ołtarz Serca Jezusowego w kościele p.w. św. Rocha w Janowie koło Chorzel, 1958), a swych sił próbowała w obróbce kamienia i betonu, to pierwszym wyborem Gorełówny było drewno. Materiał ten, inspirujący międzywojenne środowisko krakowskie do ludowych podhalańskich stylizacji, przez Trzcińską-Kamińską wykorzystywany był z rozmachem, brawurą i monumentalizmem, w których krytyka doszukiwała się efektów typowych dla baroku. Jej ekspresyjność „wywołuje wrażenie naciągniętej do ostatka struny”, pisał o mistrzyni Gorełówny Stanisław Woźnicki (Od malowniczości do linearyzmu, „Południe” 1924, nr 1, s. 11). Teoretyk rozpoczynał swe rozważania od cytatu z wypowiedzi Emile’a Antoina Bourdelle’a: „[…] tylko przez uporne przenikanie istoty rzeczy, kopiując to, co jest w nich najbardziej widzialne, dotykalne, wymierzalne, jesteśmy w stanie wyrazić ich ducha”. Masywne drewniane statuy Trzcińskiej-Kamińskiej, wycyzelowane i wypolerowane, odbijały światło na wypukłościach mięśni, zaś rysunek usłojenia zdawał się imitować ścięgna naprężonych ciał. Podobną ekspresją operowały rzeźby Hanaka, którego ponadnaturalnych rozmiarów akty męskie wykorzystywały formalny język Bourdelle’a do pierwszowojennych upamiętnień poległych. Statuetka Gorełówny ze zbiorów szczecińskich, wykonana z precyzyjnie opracowanego pnia czarnego dębu, adaptuje Bourdelle’owski motyw Łucznika Herkulesa (1909) – sama ludzka sylwetka staje się naprężonym łukiem, czyniąc z obserwacji fizycznych praw natury wzniosłą alegorię pracy.

Szymon Piotr Kubiak