Mandylion

Prezentowana ikona jest wizerunkiem twarzy Chrystusa – Mandylionem. Ikona, z grecka zwana Acheiropoietos – „nie ręką ludzką uczyniony”, a na Rusi – „Spas Nierukotwornyj”, należy do szczególnego typu obrazów. Kult Mandylionu rozpowszechnił się w Bizancjum i rozprzestrzenił na Ruś. Opisują go teksty źródłowe i apokryficzne. Żyjący w III/IV w. biskup Cezarei Euzebiusz przytoczył historię króla Edessy Abgara V Ukkama Czarnego z dynastii Osroen. Dla śmiertelnie chorego władcy Chrystus w cudowny sposób odbił swoją twarz na chuście, którą przekazał do Edessy. Dzięki głębokiej wierze i nadprzyrodzonemu darowi król odzyskał zdrowie. W okresie nawrotu pogaństwa Mandylion był przez chrześcijan zamurowany w ścianie. Odnaleziony przez biskupa Eulaliusza podczas oblężenia Edessy przez wojska Chosroesa w 554 r., nie tylko samoistnie powielił się na przysłaniającej go ceramicznej tablicy, ale spowodował zaniechanie perskiego oblężenia. Pochodząca z X w. „Opowieść o Wizerunku z Edessy” przytacza kilka wersji legendy. Wizerunek zdobyty przez cesarza Romana Lekapena kosztem obietnicy odstąpienia od muzułmańskiej Edessy, uroczyście wprowadzony do Konstantynopola 15 sierpnia 944 r., został umieszczony w kaplicy Faros. Mandylion był traktowany jak najważniejsze relikwie, na równi z drzewem Krzyża Świętego, ale zaginął w 1204 r. podczas IV krucjaty, gdy krzyżowcy zdobyli i splądrowali Konstantynopol. Do tego czasu powstało wiele jego kopii. Tkanina z odbitą twarzą Zbawiciela pojawiła się w przedstawieniach Areiropoietos dopiero w XII w., a w XIII-XIV w. została sfałdowana. Od XV w. drapowaną tkaninę w Mandylionie często podtrzymują i adorują dwaj archaniołowie. Łacińskim odpowiednikiem Areiropoietos jest Chusta świętej Weroniki "Vera Icon" z wizerunkiem twarzy Chrystusa odbitej podczas Drogi Krzyżowej na ręczniku wraz ze śladami krwi i korony cierniowej, które nie pojawiają się we wschodnim Mandylionie.
Teresa Bagińska-Żurawska  https://orcid.org/0000-0002-9243-3967