Ukrzyżowanie

Odnalezione w 326 r. w Jerozolimie przez cesarzową Helenę i prezbitera jerozolimskiego Makarego Drzewo Krzyża Świętego stało się jedną z największych chrześcijańskich świętości. Relikwie czyli doznające szczególnego poszanowania świętości i szczątki przechowuje się w specjalnej oprawie zwanej relikwiarzem. Jedna z trzech części Drzewa Krzyża Świętego, przewieziona przez cesarzową Helenę do Konstantynopola, została umieszczona w kościele Hagia Sophia. W Bizancjum, a także na ziemiach Rusi, relikwie i słynące cudami obrazy chroniono w skrzynkowych oprawach zwanych z grecka kowczegami (kowczeżcami) lub kiotami (kiwotami). Relikwiarze zawierające cząstki Drzewa Krzyża Świętego nazywano staurotekami. Pochodzące z języka greckiego określenie łączy w sobie dwa słowa – „stauros” oznaczające belkę (krzyża) i „theke” oznaczającym oprawę, opakowanie. Zazwyczaj partykuły Drzewa Krzyża Świętego mocowano na krzyżu wkładanym do bogato wykonanej oprawy, której dekoracja w swojej treści nawiązywała do przechowywanej świętości. Z czasem staurotekami zaczęto nazywać ikony obrazujące Ukrzyżowanie Chrystusa, w których osobno wykonany krzyż metalowy lub drewniany, był wkładany do wydrążonego w drewnianym podobraziu ikony wgłębienia powtarzającego kształt krzyża. Przykładem tak rozumianej stauroteki jest prezentowana ikona, w której Ukrzyżowany Chrystus, w obecności ukazanych nad nim Pana Zastępów - Jahwe Saboath i Ducha Świętego pod postacią gołębicy, namalowany na odrębnej ikonie sylwetowej w kształcie krzyża, jest adorowany przez trzy niewiasty (Bogurodzicę, Marię żonę Kleofasa i Marię Magdalenę) oraz Jana Ewangelistę i Longina Setnika. W rozgrywającej się na tle Jerozolimy scenie namalowano także dwóch łotrów ukrzyżowanych razem z Chrystusem na Golgocie. Ciemne tło nieba na ikonie jednoznacznie wskazuje na opisany w Ewangelii moment zaćmienia słońca, który nastąpił przed śmiercią Zbawiciela (Mt 27,45; Mk 15,33; Łk 23,45).   

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967