Kapliczka

Kapliczki – niewielkie budowle kultowe, bardzo często misternie rzeźbione, są charakterystycznym elementem krajobrazu Lubelszczyzny. Stawiano je zwykle we wsiach, wśród zabudowań, na rozstajnych drogach lub wieszano na przydrożnych drzewach. Spotykane są w miejscach związanych z wydarzeniami historycznymi, na przykład powstaniami, czy też w miejscach cudownych objawień. Jednak najczęściej były wznoszone z prośbą o opiekę i ochronę od wszelkiego złego. Świadczą o tym zachowane napisy i inskrypcje.

Wiek XIX to okres największego rozwoju rzeźby ludowej, a zarazem wznoszenia licznych kapliczek, mimo iż zwyczaj ich stawiania datuje się od późnego średniowiecza. Ich architektura bywała bardzo zróżnicowana. Budowano je na planie prostokąta lub kwadratu, z drewna, kamienia i cegły. Bywały dłubane w jednej kłodzie drewna lub zbijane z desek na kształt skrzynki. Czasem przybierały formę domku, kiedy indziej rzeźbę okrywał tylko daszek wsparty na słupkach. Na podstawie konstrukcji zostały wyróżnione kapliczki: kłodowe, słupowe, brogowe, domkowe, szafkowe, skrzyniowe i wnękowe.

Jedyna zachowana w muzealnych zbiorach jest kapliczką słupową. Na rzeźbionym kolumnowym słupie umieszczono latarnię nakrytą namiotowym daszkiem; jej tylna ściana jest zapleckiem dla rzeźby. Bywają też kapliczki o trzech ścianach zamkniętych i jednej otwartej. Uwagę zwracają detale architektoniczne: profilowane kolumienki z roślinnymi głowicami podtrzymujące daszek, rodzaj fałdowanej kotary pod szczytem, na którym pośród ząbkowanych brzegów mógł się znajdować motyw Słońca lub Oko Opatrzności. Sam szczyt wieńczy mały krzyż. Często w jego miejscu mogła być kopuła, wieżyczka bądź sterczyna z ażurowym wycięciem. W środku zaś umieszczano rzeźbę Matki Boskiej, Chrystusa Umęczonego lub czy świętych patronów, między innymi św. Mikołaja lub św. Onufrego.

O kapliczki dbano szczególnie. Dla zabezpieczenia przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi drewniane malowano farbami olejnymi a kamienne pokrywano wapnem. Często w pobliżu sadzono wieloletnie krzewy oraz ogradzano płotkami, stawiano ławeczki dla modlących się. W okresie majowych i czerwcowych nabożeństw maryjnych albo z okazji innych uroczystości strojono je dodatkowo girlandami zieleni i kwiatami, żywymi lub z kolorowej bibuły czy woskowanego papieru.