Pistolet VIS

Dzieje ludzkości to jeden wielki ciąg wojen, który powoduje zmiany upadek jednych mocarstw a powstanie na ich gruzach innych. Pola bitew, uzbrojenie podlegają takiej samej ewolucji jak inne dziedziny życia człowieka a nowe „wynalazki” w dziedzinie wojskowości były przyczyną upadku w niejednego mocarstwa. Jednym z takich „wynalazków” był proch i pojawienie się broni palnej, która zmieniła sposób prowadzenia wojny, zmniejszyła rolę kawalerii a podniosła znaczenie piechoty i artylerii. Proch (od koloru zwany czarnym inna jego nazwa to dymny) był znany w Chinach już w IX wieku naszej ery skąd przywędrował do Europy gdzie popularność zdobył począwszy od XIII wieku aż do opracowania prochu bezdymnego w końcu XIX w. Proch i jego właściwości doprowadziły do powstania broni palnej (broni miotającej), która dzięki energii spalanego prochu (w lufie) jest zdolna do miotania ładunku (pocisku) na duże odległości. Mimo swej prostoty pierwsze typy broni palnej stały się przyczyną (obok coraz miększej urbanizacji) zmniejszenia znaczenia kawalerii, która była mało odporna na ogień nowej broni. Dla podniesienie wartości kawalerii w tym nowym świecie rozpoczęto prace nad opracowaniem nowych typów broni palnej (pierwsze egzemplarze broni palnej były ciężkie o długiej lufie a proces ładowania – odprzodkowy – długi wymagający od żołnierza pozycji stojącej) na tyle lekkiej i krótkiej by ładowanie i strzał był możliwy z konia. Pierwsze pistolety (bo taką nazwę nadano tego typu broni) był petrynał, broń posiadająca dłuższą lufę, zamek kołowy i mocno wygiętą kolbę wyposażoną e płaską stopkę, która była wykorzystywana do oparcia broni o pierś kawalerzysty podczas strzału. Formacje kawalerii używające broni palnej zwano arkebuzerią (na zachodzie Europy) zaś w wojsku Rzeczpospolitej Obojga Narodów pancernymi. Żołnierze tych oddziałów posiadali broń palną z której prowadzili ogień stojąc opierając lufę o siodło własnego konia a tego typu formacje kawalerii zwane arkebuzerami były piechotą poruszającą się konno a walczącą pieszo. Ewolucja broni palnej w kawalerii po przez wprowadzenie bandoletów doprowadziła do powstania pistoletów, broni na tyle lekkiej, że była możliwość oddania strzału posługując się jedną ręką. Pierwsze pistolety wyposażane w zamek kołowy (typ niemiecki i włoski) były zdecydowanie krótsze i lżejsze, o silnie pochylonym uchwycie (dzisiaj to kolba) zakończonym dość duża głowicą w kształcie gruszki, jaja. Możliwość oddania strzału z konia jedną ręką zaowocowało postaniem nowego szyku kawalerii zwanego karakolem, który popularny był od drugiej połowy XVI wieku do połowy XVII wieku. W kolejnych latach pistolety zostały wyposażone w różne zamki (skałkowe, kapiszonowe) a ich lufa i ciężar został zmniejszony, zaś po wprowadzeniu broni odtylcowej (innym typem jest rewolwer na nabój zespolony) ładowanie stało się szybsze i łatwiejsze. Kolejne wieki przyniosły zmiany technologiczne związane z produkcją broni,jak zwiększenie siły rażenia, zasięg, celność (gwintowanie luf). Powstanie nowych typów broni co ostatecznie spowodowało sprowadzenie pistoletu albo rewolweru (skuteczny zasięg nie przekracza 50 m. siła rażenia jest dużo mniejsza niż innej broni palnej) do funkcji broni bocznej, osobistej, dodatkowej np. dla członków załóg wozów bojowych czy żołnierzy funkcyjnych. Z drugiej strony dzięki niezbyt dużym wymiarom i wadze stosunkowo łatwej dostępności pistolety i są nadal bardzo popularne i większość przedstawicieli służb (Policja, SG) są w nie wyposażona. W historii niektóre modele pistoletów zdobyły mniejszą czy większą sławę, można by  ty wymienić pistolet Mauser C96, niemiecki Luger P08, polski VIS. Walteher PPK (pistolet Jamesa Bonda), a bez rewolweru Colta (zwłaszcza w kinie i popkulturze) trudno wyobrazić sobie zdobycie Dzikiego Zachodu.

Jednym z symboli II RP był pistolet samopowtarzalny skonstruowany przez Piotra Wilniewicza i Jana Skrzypińskiego w początku lat 30 XX wieku, który został opatentowany w 1932 pod nazwą „WiS” (od pierwszych liter nazwisk konstruktorów). VIS to broń krótka (wym. dł. 200 mm, wys. 140 mm, dł. linii celowania 156 mm. waga z magazynkiem i nabojami 1,120 kg.)pistolet samopowtarzalny zasilany wymiennym jednorzędowym magazynkiem pudełkowym na 8 naboi (nabój 9x19 Parabellum).Ostatecznie pistolet wszedł do produkcji w 1935 roku pod nazwą „Vis” wz. 35 (zmianę nazwy wymógł Departament Uzbrojenia), do 1939 roku Fabryka Broni w Radomiu wyprodukowała ok. 49400 sztuk tej broni. Ciekawostką jest fakt noszenia broni krótkiej (pistolet był wydawany razem ze skórzaną kaburą), w tym Visów przez żołnierzy 10 Brygady Kawalerii (24 p.uł, 10 psk, dywizjony rozpoznawczy, przeciwpancerny, służby brygady) po lewej stronie ciała na pasie głównym (sposób niemiecki) co m. in. przy wyposażeniu brygady w hełmy niemieckie wz.1916 wizualnie upodobniło ich do oddziałów niemieckich. O popularności tego typu pistoletu może świadczyć fakt umieszczenia jego nazwy w tekstach piosenk partyzanckich, powstańczych („Rozszumiały się wierzby szumiące”, „Pałacyk Michla”)

Omawiany egzemplarz Visa nr ser. O634 pochodzi ze zbiorów Muzeum – Zamek w Łańcucie (nr inw. 13619/a,bMŁ) i obecnie jest przygotowywany (ucierpiał, skorodował przez przechowywanie bez zabezpieczenia w ziemi) do Ekspozycji w Dziale Historii Miasta. Miejsce eksponowania nie jest przypadkowe gdyż ten konkretnie Vis służył w czasie wojny ppor. rez. Jerzemu Pelc-Piastowskiemu (1927 – 2021) ps.” Łazik”. Podporucznik związany był rodzinnie z Łańcutem i właśnie na tym terenie działał w podziemiu. W okresie okupacji niemieckiej początkowo był uczestnikiem konspiracji młodzieżowej w Łukowie na Podlasiu, poszukiwany przez Gestapo w 1943 r. schronił się w Łańcucie (mieszkała tu jego rodzina) i ukrywał do odejścia Niemców latem 1944 r. Był prawdziwie zaangażowanym żołnierzem Armii Krajowej, działał w oddziale dywersyjnym Józefa Lenara ps. „Piłka". Brał udział w wielu kluczowych akcjach łańcuckiego podziemia: wielokrotnym pozyskiwaniu broni i zaopatrzenia wojskowego z niemieckich transportów kolejowych, ubezpieczaniu lotniczego zrzutu alianckiego w Rakszawie, ataku na niemiecką przeprawę promową w Starym Mieście koło Leżajska. W czerwcu 1944 r. w składzie oddziału partyzanckiego „Włodzimierz" walczył w lasach w rejonie Brzyskiej Woli i Kuryłówki na Zasaniu. Po wkroczeniu Armii Czerwonej został uczestnikiem drugiego podziemia niepodległościowego. Aresztowany przez UB w Lublinie w sierpniu 1945 r., został skazany na sześć lat więzienia. Ciężko ranny podczas transportu do więzienia we Wronkach, ostatecznie objęty amnestią w 1947 r. 

Jerzy Pelc – Piastowski to absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego, historyk, dziennikarz, publicysta, autor licznych opracowań, artykułów i reportaży historycznych, m.in. książek o działalności Obwodu Łańcut AK w latach 1943-1944 napisanych w oparciu o własne wspomnienia.

Przemysław Kucia