Cierniem koronowanie

Oryginał pędzla Tycjana znajduje się w Luwrze, obraz wilanowski jest jego zmniejszoną, prawdopodobnie XVII-wieczną kopią. Dzieło powstałe na zamówienie dla kościoła Santa Maria delle Grazie w Mediolanie, w którym przechowywano cierń z korony Chrystusa, datowane jest na lata 1542-1543. Sam Tycjan wykonał powtórzenie tej uznanej za szczególnie udaną kompozycji.

Kotłowanina ludzkich ciał przedstawiona została na tle architektury: nad postaciami w tle widoczny jest fragment fasady głównej Palazzo de Te w Mantui autorstwa włoskiego malarza i architekta, przedstawiciela szkoły Rafaela, Giulia Romana. Napis i popiersie cesarza Tyberiusza umiejscawia scenę w czasie. Układ ciał skręconych wręcz w nienaturalny sposób tworzy typową dla manieryzmu figurę serpentinatę. Natomiast ekspresja i dynamika gestu zaczerpnięta została z przedstawień teatralnych Pietra Aretina, znajomego artysty. Bity kijami Jezus Chrystus walczy, by nie poddać się bezsilnie egzekucji. Wytrwale znosi szyderstwo jakim było odzianie go w purpurową szatę – kolor przynależny królom – i cierniową koronę. Znęcających się nad Nim oprawców jest pięciu: dwóch półnagich w tle z drągami i trzech na przedzie z prawej strony. Każdy stara się w jak najbardziej skuteczny sposób zadać ból.

Oryginał Tycjana zachwyca doskonałością zestawień kolorystycznych, których nie oddaje kopia (powstałą przypuszczalnie na podstawie grafiki). Zachowuje jednak ciekawy zamysł kompozycyjny, w którym zwielokrotniony motyw laski przecina gmatwaninę postaci niczym uderzenia noża, tworząc trójkąt trynitarny na prawo od głowy Chrystusa. Niepozorny rekwizyt, porzucona na pierwszym planie na stopniach nieużywana laska - nieruchoma, pozbawiona cienia i zabójcza jak wąż – przyciąga uwagę, świadczy o niesamowitym talencie artysty do nawiązania interakcji z widzem, stawiając go w obliczu egzystencjalnego dylematu poprzez pozostawienie mu decyzji o powiększeniu grona oprawców.

Obraz nabył Stanisław Kostka Potocki w 1796 r. w Rzymie łącząc go z nazwiskiem van Dycka, o czym znajdujemy wzmiankę w „Pamiętniku Interesów”.