Studium chłopki

Twórczość Jacka Malczewskiego należy do najoryginalniejszych zjawisk w sztuce polskiej. W ciągu półwiecza aktywności jego malarstwo ulegało przemianom, choć artysta pozostawał wierny tradycyjnemu, realistycznemu językowi obrazowania. Treść obrazów niezmiennie dotyczyła dwóch wątków: idei narodowowyzwoleńczej i sfery osobistej, zamkniętych w triadzie tematów: Polska–sztuka–śmierć. Za kluczowy motyw sztuki Malczewskiego można uznać figurę kobiety. Nieodmiennie scenerią jego kompozycji był rodzimy pejzaż, natomiast kobieta była zasadniczym elementem ikonograficznym większości z nich. Odgrywała różne role, mając niezliczoną liczbę wcieleń i twarzy. Za sprawą niezwykłej wyobraźni malarza jej postać przeszła zdumiewającą transformację: od konwencjonalnego wizerunku ułożonych panien i statecznych matron we wczesnych portretach, wiejskich dziewcząt i rusałek, przez wyobrażenie tragicznej bohaterki poematów Słowackiego, groźnej femme fatale, zjawiskowej muzy, kochanki, uosobienia Ojczyzny, do istoty fantastycznej, przedziwnej, symbolicznej. Ukazane w malarskich wizjach Muzy, Chimery, Harpie, Pytie, Parki, Thanatos – silne kobiety o posągowych kształtach, na wzór greckich posągów lub rzeźb Michała Anioła, ujawniają tajemnicze moce, które kierują losem każdego człowieka i narodu.

Na początku kariery, po krakowskich studiach u Matejki i w Paryżu, jak większość artystów tego czasu Malczewski zainteresował się ludowością. Dał temu wyraz w wiejskich scenach rodzajowych i portretach. Studium chłopki to przedstawienie młodej wieśniaczki. Pobieżny sposób malowania, niedopracowane tło, zwłaszcza po prawej stronie, wskazują na charakter pracy. Można ją uznać za rodzaj wstępnego szkicu bądź rozpoczęty, ale z jakiegoś powodu niedokończony obraz. Postać stojąca bokiem została opracowana dokładniej. Dziewczyna jest ubrana w barwny strój: szeroką, białą spódnicę, czerwony serdak w kwiaty i chustkę. Wprost na nią pada światło wiosennego słońca. Malarz znakomicie uchwycił specyfikę tej osoby. Przedstawił ją w charakterystycznej pozie wiejskiej gospodyni – pewnej siebie, ale nieufnej, z rękami wspartymi na biodrach. Jest to kobieta urodziwa, pełna siły witalnej. Wydaje się wcieleniem artystycznego ideału kobiecości Malczewskiego z wczesnej twórczości.

Bożena Kasperowicz