Wycinanka

Wycinanka to jedna z ciekawszych, wyłącznie ludowych dziedzin sztuk plastycznych. Określa się, że jej początki przypadły na 1. połowę, rozkwit na 2. połowę XIX wieku. Wówczas na wsi polskiej rozwinęło się zdobnictwo wnętrza mieszkalnego – upiększano je przed ważniejszymi świętami kościelnymi, uroczystościami dorocznymi czy rodzinnymi. Niewielkie papierowe formy naklejano na ścianach wokół obrazów i na obrazach, nad drzwiami, łóżkami, na belkach stropowych, były też ozdobą gwiazd kolędniczych. Wycinano je najczęściej nożycami do strzyżenia owiec (patrz: E/17672/ML). Wykonywano je z papieru barwionego domowym sposobem, potem z kupnego – kolorowego glansowanego, lśniącego i gładkiego, dostępnego w kilku barwach.

Wycinaniem zajmowały się kobiety, sporadycznie mężczyźni, gdyż tego zajęcia nie uznawano za godne szacunku. Jednak na Lubelszczyźnie najbardziej znanym wycinankarzem był Ignacy Dobrzyński (1882–1960) z okolic Garbowa koło Puław, który na bazie tradycyjnej wycinanki lubelskiej (patrz: E/433/ML, E/457/ML), wprowadzając nowe rozwiązania, wykreował własny styl. Pierwsze prace, prezentowane w 1902 roku na wystawach w Krakowie i Warszawie, trafiły do muzeów w Polsce, Ameryce, Australii. Ażurowe koła, gwiazdy i pasy, charakteryzujące się wyczuciem kompozycji, lekkością i bogactwem motywów, stały się wzorem dla innych (patrz: E/16193/ML, E/17674/ML).

W okresie międzywojennym i po II wojnie światowej zmieniła się moda na wystrój izby wiejskiej – chęć upodobnienia jej do wzorców miejskich powodowała rezygnację z własnej twórczości dekoracyjnej. Wycinanki lubelskie zanikły jako zjawisko regionalne, ale pozostały wyrazem twórczości indywidualnej. Zainteresowanie sztuką ludową rozbudzone w środowiskach miejskich, opieka państwa, działalność spółdzielni cepeliowskich zapobiegły zanikowi wycinanki, która nazwę zawdzięcza artystom i kolekcjonerom. W kręgu kultury chłopskiej dekoracyjne formy papierowe nazywano po prostu strojem, cackami, wystrzygankami, ozdobami z papieru.