Popiersie chłopca

Prezentowany obiekt to wycisk gemmy niewielkich rozmiarów - owalny, wypukły na płaskim tle, obwiedziony cienkim marginesem. Wycisk ten wyróżnia się na tle całego zestawu ciemniejszym kolorem masy, z której został wykonany.

Przedstawiona na nim została głowa chłopca z prawego profilu, z lekko kręconymi, spiętymi opaską włosami, w tunice spiętej na ramionach. Pod przedstawieniem widoczna jest grecka sygnatura rytownika gemmy KALES (CADES).

W podobny sposób był wyobrażany Antiochos Wielki, żyjący od 223 do 187 p.n.e., król imperium Seleucydów i jeden z najważniejszych władców hellenistycznych. Znane są też zbliżone w formie wizerunki Ptolemeusza Apiona zm. 96 p.n.e. – ostatniego greckiego władcy Cyrenajki, znanego głównie z tego, że na mocy testamentu przekazał swoje państwo Rzymowi. Nie wykluczone, że obiekt znajdujący się w zbiorach Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie przedstawia młodzieńczy portret któregoś z nich. Podobny wycisk jak opisany znajduje się w „Dactyliothecae universalis” Philippa Daniela Lipperta.

Gemma to kamień szlachetny lub półszlachetny w kształcie okrągłej lub owalnej płytki ozdobiony reliefem. Gemma z reliefem wklęsłym to intaglio (albo integlia), z reliefem wypukłym - kamea. Wykonywane z cennych  kamieni o zróżnicowanym warstwowo  kolorycie, urzekały pięknem i precyzją wykonania. Były używane jako elementy  biżuterii, zdobiły naszyjniki, medaliony, pierścienie, bransolety, tabakierki, szkatułki, zegary, kabinety, itp. Na ich cenę rynkową składała się wartość użytego kamienia, jego opracowanie oraz jubilerska oprawa.

Stanisław Kostka Potocki gromadził swą kolekcję gemm w ramach prowadzonych przez niego badań nad sztuką starożytną, opublikowanych w dziele O sztuce u dawnych czyli Winkelman Polski, wydanej w Warszawie w 1815 roku.

Do celów studyjnych nad ikonografią antyczną służyły badaczom i kolekcjonerom zestawy kopii gemm, wykonywanych ze specjalnie przeznaczonych do tego celu past, tzw. wyciski.  Były one wiernymi odbitkami reliefu  i  kształtu gemm, lecz nie uwzględniały zróżnicowania kolorystycznego. Obecnie w zbiorach wilanowskich znajdują się tylko wspomniane wyciski gemm, pozostałości  warsztatu naukowego S. K. Potockiego, natomiast jego kolekcja uległa rozproszeniu.

W zespole 239 zachowanych wycisków wyróżnić należy trzy grupy obiektów. Pierwsza, to wyciski gemm antycznych. Drugą i trzecią  grupę stanowią wyciski  kopii gemm antycznych i kamieni wykonanych  na wzór  starożytnych.

Oryginalne gemmy z daktylioteki Lippert’a znajdziesz tutaj: gemma 1, gemma 2;

Ilustracje pochodzą z “Gemmae et sculpturae antiquae depictae”, Agostini, Leonardo, 1699; oraz “A select collection of drawings from curious antique gems; most of them in the possession of the nobility and gentry of this kingdom; etched after the manner of Rembrandt”, Worlidge, T. (Thomas), 1768, vol.2;

Opracowanie: Ewa Jakubowska-Smagieł, dr Ewa Mostowicz-Kapciak, Martyna Miroszewska (na podstawie materiałów Agaty Małkowskiej)