Bogurodzica Eleusa

Ikona Bogurodzicy Włodzimierskiej, jeden z najpopularniejszych wizerunków na ziemiach dawnej Rusi, należy do typu zwanego Eleusa czyli Miłosierna, Czuła – patrz S.12776MŁ. Przedstawienie wyróżnia łatwo rozpoznawalny gest przytulenia Dzieciątka do twarzy Matki, jak na prezentowanej ikonie. Obrazy Eleusy występują w licznych wariantach i mają swobodniejszą kompozycję niż wizerunki Hodigitrii – patrz S.12770MŁ. Jedna z bizantyjskich ikon Eleusy, umieszczona w XII w. w soborze Zaśnięcia Bogurodzicy we Włodzimierzu nad Klaźmą, przybrała nazwę Bogurodzicy Włodzimierskiej. Podczas najazdu wojsk Tamerlana w 1395 r. ikonę przewieziono do zagrożonej Moskwy wierząc, że jej obecność i wstawiennictwo ocali miasto. Tamerlan rzeczywiście zrezygnował z oblężenia Moskwy. Nie wiadomo gdzie później przebywała ikona. Jeden z wątków, mówiący o cudzie dwóch identycznych ikon, które pojawiły się bez ingerencji człowieka w czasie modlitwy przy zamkniętych drzwiach świątyni, świadczy o pojawieniu się kopii wizerunku, by ani Włodzimierz ani Moskwa nie czuły się  poszkodowane. Nie przypadkiem sobór Zaśnięcia Bogurodzicy w Moskwie na Kremlu został nazwany Domem Bogurodzicy, a Moskwa stała się miastem Bożej Rodzicielki. W 1480 r. wstawiennictwo ikony  Eleusy Włodzimierskiej  miało odwrócić wojska Achmata znad granicznej rzeki Urgi. Ikona stała się największą świętością państwową nazywaną orędowniczką Rusi. O wstawiennictwo Bogurodzicy Włodzimierskiej modlili się książęta moskiewscy przed i po powrocie z wypraw wojennych. Przed ikoną władcy Rosji byli koronowani na carów. Po 1918 r. moskiewski wizerunek wcielono do zbiorów muzealnych. Święto ikony obchodzone trzykrotnie w roku upamiętnienia ocalenie Moskwy i Rusi przed wojskami mongolsko-tatarskimi: 3 czerwca – przed Achmed-Girejem w 1521 r.; 6 lipca – przed Achmatem w 1480 r.; 8 września – przed Tamerlanem w 1395 r. (odpowiednio 21 maja; 23 czerwca; 26 sierpnia wg kalendarza juliańskiego).
Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967