Prawie ikona

„Kiedy maluję obraz, maluję go dopóty, dopóki wiem, w jakim kierunku zmierza. Jeżeli tego nie wiem, odkładam go na bok. Po pewnym czasie wracam do rozpoczętego obrazu; wtedy mam do niego taki dystans, że zazwyczaj udaje mi się go skończyć. Nie należy niczego robić na siłę – ani w sztuce, ani w ideologii” – mówiła Erna Rosenstein (1913–2004), malarka, poetka, awangardzistka, członkini „Grupy Krakowskiej” („Nigdy nie zamierzałam się poddać”. Z Erną Rosenstein rozmawiała Urszula Usakowska-Wolff, „Midrasz” 2014, nr 1, s. 27).

Przed II wojną światową, w czasie studiów w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, Rosenstein związana z była Grupą Krakowską, w 1945 r. należała Grupy Młodych Plastyków, kontynuującej jej przedwojenną działalność. Po wojnie była współzałożycielką reaktywowanej w 1957 r. II Grupy Krakowskiej, chociaż od 1949 r. mieszkała (z mężem Arturem Sandauerem) w Warszawie. Jej powojenną sztukę kojarzy się często z surrealizmem (od czego sama artystka się odżegnywała). Dla jej intymnego, odrębnego malarstwa szukano właściwych słów. Pisano, iż „maluje wizje nieco fantasmagoryczne, nie dające się określić słowami, nadrealistyczne, skłębione, ale zawsze wyrażone nadzwyczaj czułą grą malarską, kolorami pięknie zharmonizowanymi o blaskach i świetle opalizującym” (I. Witz, „Przechadzki po warszawskich wystawach 1945–1968”, Warszawa 1972, s. 474). Niewielka praca „Prawie ikona” z roku 1957 należy do stosunkowo wczesnych prac artystki, która w okresie stalinowskim nie wystawiała. W „Prawie ikonie” motyw noży, ostrych kształtów przeszywających przestrzeń pracy, plamy, żółcień (złoto) tła, z akcentami błękitu, skryta sylwetka kobiety – zdają się nawiązywać do (niewypowiedzianej) jakieś tragedii.

Twórczość Rosenstein, bogata, wielowątkowa i wielowymiarowa, wciąż jest odkrywana, odnajdujemy w niej zarówno ekspresję i lirykę surrealistycznej metafory, jak i brzydotę, nieartystyczną materialność rzeczy „bezdomnych”: sznurka, drewienka, telefonu…

W zbiorach Muzeum POLIN znajduje się fotograficzny portret Erny Rosenstein autorstwa Krzysztofa Gierałtowskiego, zob. MPOLIN-M735.

Renata Piątkowska