Achilles z ciałem Patroklosa lub Odyseusz niosący ciało rannego Achillesa

W mitologii greckiej Achilles i Partoklos pozostawali w zażyłej przyjaźni. Homer opisuje w Iliadzie, że Patroklos przekonał przyjaciela, by pozwolił mu poprowadzić armię Myrmidonów do walki w zbroi Achillesa. Patroklosowi udało się pokonać wojska trojańskie, ale ostatecznie został zabity w bitwie przez Hektora.

Na owalnym, wypukłym wycisk na płaskim tle, obwiedziony wałkiem z uskokiem przedstawiony jest naga postać męska dźwigająca przerzucone przez lewe ramię ciało nagiego wojownika, trzymającego tarczę. Pierwsza z postaci przedstawiona jest w pozycji półklęczącej, w prawej ręce trzyma miecz. Druga z możliwych interpretacji tej sceny to Odyseusz niosący ciało rannego Achillesa. podobne przedstawienie odnosi się również do sceny Ajax niosący ciało Achillesa ( lub Menelaus Carrying the Body of Patroclus) Do wycisku posłużyła osiemnastowieczna gemma z karneolu znajdująca się obecnie w zbiorach Ermitażu. Wycisk jest identyczny jak opisany w „Dactyliothecae universalis” Philippa Daniela Lipperta.

Gemma to kamień szlachetny lub półszlachetny w kształcie okrągłej lub owalnej płytki ozdobiony reliefem. Gemma z reliefem wklęsłym to intaglio (albo integlia), z reliefem wypukłym - kamea. Wykonywane z cennych  kamieni o zróżnicowanym warstwowo  kolorycie, urzekały pięknem i precyzją wykonania. Były używane jako elementy  biżuterii, zdobiły naszyjniki, medaliony, pierścienie, bransolety, tabakierki, szkatułki, zegary, kabinety, itp. Na ich cenę rynkową składała się wartość użytego kamienia, jego opracowanie oraz jubilerska oprawa.

Stanisław Kostka Potocki gromadził swą kolekcję gemm w ramach prowadzonych przez niego badań nad sztuką starożytną, opublikowanych w dziele O sztuce u dawnych czyli Winkelman Polski, wydanej w Warszawie w 1815 roku.

Do celów studyjnych nad ikonografią antyczną służyły badaczom i kolekcjonerom zestawy kopii gemm, wykonywanych ze specjalnie przeznaczonych do tego celu past, tzw. wyciski.  Były one wiernymi odbitkami reliefu  i  kształtu gemm, lecz nie uwzględniały zróżnicowania kolorystycznego. Obecnie w zbiorach wilanowskich znajdują się tylko wspomniane wyciski gemm, pozostałości  warsztatu naukowego S. K. Potockiego, natomiast jego kolekcja uległa rozproszeniu.

W zespole 239 zachowanych wycisków wyróżnić należy trzy grupy obiektów. Pierwsza, to wyciski gemm antycznych. Drugą i trzecią  grupę stanowią wyciski  kopii gemm antycznych i kamieni wykonanych  na wzór  starożytnych.

Oryginalne gemmy z daktylioteki Lippert’a znajdziesz tutaj: gemma 1, gemma 2;

Ilustracje pochodzą ze zbiorów Rijksmuseum Amsterdam

Opracowanie: Ewa Jakubowska-Smagieł, dr Ewa Mostowicz-Kapciak, Martyna Miroszewska (na podstawie materiałów Agaty Małkowskiej)