Biegnący jelonek

„Biegnący jelonek” Marka Szwarca to – obok rzeźby „Dojrzewanie” (MPOLIN-M38) – jeden z najznakomitszych przykładów kunsztu artysty w kuciu w blasze miedzianej. To także wybitne dzieło nowoczesnej sztuki żydowskiej, którą w latach 20. XX w. tworzyli awangardowi artyści z kręgu „Jung Idysz”, wśród nich Marek Szwarc. W poszukiwaniu idiomu żydowskiego w sztuce nowoczesnej odwoływali się oni do ikonografii żydowskiej sztuki religijnej, czerpiąc także z ludowej prostoty jej obrazowania. Te tradycyjne motywy zaczerpnięte z żydowskiej sztuki religijnej Szwarc i jego koledzy twórczo rozwijali, nadając im rys współczesny.

Ekspresyjne przerysowanie sylwetki zwierzęcia z płynną, linearnie wygiętą linią uchwyconego w biegu ciała sprawia, że jest to odwzorowanie symboliczne, nie anatomiczne. Obecny w polichromiach synagogalnych i zdobieniach macew jeleń jest symbolem rozproszonego ludu Izraela, który powróci z wygnania do ojczyzny. To także emblematyczny znak odkupienia Izraela, gdy nadejdzie Mesjasz (Iz 35, 6).

Rzeźba, choć powstała w Paryżu w 1926 r., pokazywana było także w Polsce, na wystawach Szwarca w Łodzi i w Warszawie. Z łódzkiej wystawy w kwietniu 1927 r. – w przechowywanym w Muzeum POLIN albumie artysty (zob. MPOLIN-A12.1.7) – zachowało się zdjęcie wypełnionej dziełami Szwarca Żółtej (Złotej) Sali Hotelu Grand (ul. Piotrkowska 72). Na postumentach rozstawiono rzeźby, na ścianach w kilku rzędach wisiały obrazy i metaloplastyki; nawet w otwór kominka wstawiono prace, a na jego eleganckiej obudowie stanęła metalowa rzeźba „Biegnący jelonek”, którego smukła, piękna sylwetka odbijała się w lustrach. Wśród wystawionych prac wyróżnia się także „Jeleń” (stoi na ziemi, z lewej strony kominka), który jest transpozycją w blasze mosiężnej motywu znanego z obrazu ze zbiorów Muzeum POLIN (zob. MPOLIN-M32). Wystawę przyjęto z uznaniem, w łódzkiej prasie ukazały się entuzjastyczne recenzje, które także wklejono do albumu: „Marek Szwarc kuje w miedzi, […] i przyznać należy wydobywa z niej efekty o niezwykłej ekspresji. Szczególnie tematy biblijne nie znajdą w żadnym materiale ani w kamieniu, ani w drzewie tak idealnego wyrazu, jak w błyszczącej, złocistej płaszczyźnie wyginanej i wyciskanej młotkiem i dłutem artysty” (ja, „Wystawa Marka Szwarca”, „Głos Polski” 1927, nr 102, s. 4).

Renata Piątkowska