Papierośnica

4. Józef Kramsztyk (1890–1932) był synem adwokata Feliksa Kramsztyka i Emilii Reginy Muttermilch. Miał dwoje rodzeństwa: siostrę Janinę i brata Andrzeja (link do noty Andrzeja Kramsztyka). Janina zajmowała się tłumaczeniem literatury francuskiej. Andrzej był znanym adwokatem. Dziadkiem Józefa był Izaak Kramsztyk.

W 1914 r. Józef uzyskał stopień doktora filozofii naturalnej na wydziale fizyki Uniwersytetu w Heidelbergu. Studiował także w Zurychu i Krakowie. W 1915 r. ożenił się ze studentką prawa Sarą vel Zofią Eldman, z którą rozwiódł się w 1919 r. Jego drugą żoną była Anna Mutermilch. Zachowało się niewiele informacji odnośnie tego małżeństwa (trwającego prawdopodobnie od 1927 do 1928). Z relacji Juliana Tuwima wiadomo, że Anna przebywała w getcie warszawskim, gdzie udzielała lekcji (prawdopodobnie języka francuskiego). Głodowała i chorowała. Nie wiemy, czy przeżyła Zagładę. 

Józef Kramsztyk wsławił się jednak nie jako fizyk, pomimo zainteresowania pracami Einsteina, które popularyzował poprzez liczne artykuły oraz prelekcje, ale jako tłumacz literatury. To dzięki jego pracy polscy czytelnicy mogli zapoznać się z  pierwszym w Polsce wydaniem I tomu Czarodziejskiej góry Tomasza Manna (1930), a także opowiadaniami E.T.A. Hoffmanna (w tym Dziadka do orzechów) czy poezją R.M. Rilkego i A. Achmatowej. Zajmował się również poezją, publicystyką, krytyką literacką oraz recenzją literatury niemieckiej i jej przekładów.

Jego nazwisko pojawia się w wielu wspomnieniach ludzi sztuki i kultury okresu międzywojennego. Przyjaźnił się ze skamandrytami, szczególnie z Julianem Tuwimem. Był także stałym bywalcem legendarnej kawiarni „Ziemiańska”, w której uprawniony był do zajmowania miejsca przy słynnym „stoliku literackim” na półpiętrze. 

Papierośnica została wykonana z masy szylkretowej, substancji organicznej uzyskiwanej z masy rogowej zewnętrznej warstwy pancerzy żółwia morskiego (zwanego żółwiem szylkretowym). Na przedniej części umieszczona została owalna metalowa tarcza z monogramem właściciela („JK”), którą okala metalowy ornament. 

Więcej informacji na temat życia Józefa Kramsztyka oraz jego rodziny można odnaleźć w książce Józef Kramsztyk. Pasjans rodzinny, towarzyski, literacki i naukowy autorstwa Krzysztofa Prochaski, syna Joanny z Kramstzyków.

Marta Frączkiewicz