Pisanka

Pisanka to atrybut Świąt Wielkanocnych. Jajko zaś było symbolem życia, płodności, miłości i siły, symbolika ornamentów pisanych na nim pełniła ważną rolę magiczną. Na Lubelszczyźnie jajka zdobiono najczęściej techniką batikową polegającą na pisaniu wzoru roztopionym woskiem pisakiem wykonanym z blaszki w formie lejka osadzonego na patyku.

Według rodzaju ornamentów pisanki lubelskie można podzielić na dwie zasadnicze grupy: północną, w której przeważa wzór jednobarwny o prostych liniach, i południową, o wielobarwnych i licznych zdobieniach wolutowych, w środkowej części Lubelszczyzny wpływy grup przenikały się i występowały ornamenty wielobarwne o liniach prostych. W bogatej zdobniczo grupie południowej, w zależności od terenu stosowania kolorystki i motywów, wyróżniono podgrupy: biłgorajską, zamojską, tomaszowską i hrubieszowską. Typ biłgorajski charakteryzował się tym, iż tło ciemnoczerwone, amarantowe lub z wywaru cebuli harmonizowało z wzorami białymi, żółtymi i zielonymi. Charakterystyczne wzory były oparte na motywie swastyki, trykwetru (patrz: E/1082/ML) lub drzewa życia w formie gałązki jedliny czy sosny (patrz: E/1038/ML).

Swastyka, przypominająca krzyżujące się błyskawice, łączyła symbolikę krzyża i koła. Występowała niemal we wszystkich kulturach. Nazwa (svastika) pochodzi z sanskrytu i oznacza „przynoszący szczęście”. Może mieć ramiona zgięte w prawo lub w lewo. Postać prawoskrętna była najczęściej kojarzona z kultami solarnymi (na ziemiach polskich zwana niekiedy swargą, swarzycą, swarożycą, od boga Swaroga) i boginiami płodności. Swastyka z ramionami skierowanymi w lewo (sauvastika) to znak nocy, ciemności, nieszczęścia i magii. Na pisankach z Lubelszczyzny swastyka jest symbolem kultu religijnego związanego ze znakiem krzyża (często splatała się z jego ramionami). To też znak błyskawicy – zjawiska pojawiającego się podczas wiosennej burzy, kiedy po pierwszym deszczu zazielenia się ziemia. Umieszczona na pisance wyrażała prośbę o błogosławieństwo i urodzaj dla zasiewów, trzody i ludzi.

W zbiorach etnograficznych Muzeum Narodowego w Lublinie znajduje się około 2500 pisanek wykonanych przez twórców z Lubelszczyzny. Większość powstała w latach 1950–1980. Znacząca część (około 500 sztuk) – niestety nieznanego autorstwa, pochodzi z początku XX wieku.