Obserwatorium drugi poziom II piętra (Pokój w wieży północno-zachodniej)

Nazwy historyczne: "Gabinet Wyższy" (1802)
Nazwy inne: Pomieszczenie w baszcie, Obserwatorium astronomiczne
Czas powstania: XVII w
Architekci: nieznani
Artyści: nieznani

Pomieszczenie w kształcie ośmioboku znajduje się w wieży północno-zachodniej , z wejściem z Łazienki Pompejańskiej po stronie południowej. Jednoskrzydłowe, płycinowe, malowane drzwi  prowadzą na strome schody wykonane w surowym drewnie, ukryte za drewnianą malowaną obudową wanny. Na poziomie położonego nad łazienką pokoju otwór klatki schodowej zabezpiecza ażurowa drewniana balustrada. Ściany pomieszczenia są otynkowane, sufit z desek sosnowych pokrywa polichromia stwarzająca iluzję kopuły. Pośrodku sufitu przez ośmioboczny otwór istnieje dostęp do hełmu północno-zachodniej wieży zamku projektowanej w XVII wieku przez Tylmana z Gameren. Ściany od sufitu oddziela profilowana faseta. W ścianie wschodniej częściowo oszklone drzwi prowadzą na galerię zewnętrzną zabezpieczoną kutą barierką. Ściany i sufit pomieszczenia pokryte w całości monochromatyczną dekoracja malarską utrzymaną w odcieniach brunatnych pochodzącą z drugiej połowy XVII w. Na suficie namalowana jest rozeta, wokół której rozciąga się szeroki pas bordiury złożonej z girland, wstęg, muszli i orłów. Na ścianach malowane ramy do nie zachowanych obrazów tworzą bordiury z pasów pilastrowych ozdobionych zwisami owoców, wici roślinnej i liści akantu. Dekoracja ta powtarza się we wnękach okiennych i drzwiowych – pomieszczenie posiada trzy niewielkie prostokątne pojedyncze okna wychodzące na trzy strony. W płycinach nad i pod okiennych znajdują się kartusze i panneau. Pomieszczenie to służyło najprawdopodobniej jako obserwatorium astronomiczne dla Jana Śniadeckiego polskiego astronoma (1756 – 1830), którego zaprosiła Księżna Marszałkowa w 1803 r. do Łańcuta. Podczas wizyty w Łańcucie Śniadecki zgodził się objąć stanowisko rektora i astronoma Uniwersytetu Wileńskiego w 1807 r. na prośbę księcia Adama Czartoryskiego, który przedkładając prośbę miał uklęknąć przed astronomem.  Trudno stwierdzić czy wystrój tego gabinetu rzeczywiście był związany z wizytą Śniadeckiego. Można tylko stwierdzić, że w inwentarzu z 1802 r. znajduje się opis pokoju, ale bez wzmianki o dekoracji malarskiej. Istnieją rozbieżności co do datowania malowideł, ale ich zdecydowanie barokowy styl przemawia za tezą, że powstały one w XVII w. W latach 50 XX w. przeprowadzono w pomieszczeniu prace konserwatorskie pod kierunkiem J. Bolesławskiego i W. Ślesińskiego. Malowidła były bardzo zniszczone i wymagały punktowania. W pomieszczeniu zachowała się podłoga z heblowanych, niemalowanych desek czyli tarcic.

Podstawowa bibliografia:
•    Kossakowska – Szanajca Zofia, Majewska – Maszkowska Bożena, Zamek w Łańcucie, Warszawa 1964.
•    Omilanowska Małgorzata, Jakub Sito, Łańcut i okolice, [w]: Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1994.
•    Piotrowski Józef, Zamek w Łańcucie, Lwów 1933.
•    Potocka Elżbieta, , Łańcut - wspomnienia od roku 1885 do roku 1915, [Pamiętnik, maszynopis w zbiorach Muzeum-Zamek w Łańcucie].
•    Kompleksowa Konserwacja wystroju wnętrz, Dokumentacja opisowa, 2014 – 2016, AC Konserwacja Zabytków.


Opracowanie: Przemysław Kucia