Albrecht von Hohenzollern

Albrecht von Hohenzollern (Ansbach 1490–Tapiau / ob. Gwardiejsk 1568) wielki mistrz zakonu niemieckiego w Prusach w latach 1511–1525, następnie po sekularyzacji zakonu, pierwszy luterański władca nowo utworzonych Prus Książęcych. Pochodził z bocznej (frankońskiej) linii Hohenzollernów; syn Fryderyka, księcia Ansbach i Bayreuth (1460–1536) i Zofii Jagiellonki (1464–1512). W roku 1511 przyjęty do zakonu niemieckiego w Zschillen w Saksonii. W swojej polityce zagranicznej dążył do uniezależnienia zakonu od Królestwa Polskiego; w latach 1519–1521 toczył wojny z królem Zygmuntem I Starym; w roku 1517 odwiedził Malbork; w 1525 roku złożył hołd królowi polskiemu na rynku krakowskim; w roku 1544 uniwersytet w Królewcu; bibliofil i mecenas sztuk pięknych; zgromadził na swoim dworze wiele dzieł sztuki.

Wizerunek całopostaciowy; w ujęciu en face, z głową lekko przechyloną w prawo; na tle wnętrza; w prostokątnym polu obwiedzionym czarną ramką. W typie rex armatus; w pełnej zbroi płytowej z folgową baskiną; na ramionach spływający kaskadami na podłogę, biały, podbity futrem, płaszcz zakonny z czarnym krzyżem na ramieniu; buty z wysokimi cholewami, wywiniętymi pod kolanami; na piersi dwa łańcuchy, na dolnym Order Słonia; w prawej dłoni półtoraręczny miecz, skierowany głownią do góry; lewą zgiętą w łokciu, przytrzymuje na wysokości pasa fałdy płaszcza; do lewego boku przypasany drugi miecz. Twarz pociągła, znaczona półkoliście przyciętą brodą i wąsami; czoło odkryte z widocznymi zakolami. Portretowany stoi na tle ściany zdobionej płycinami z dekoracją roślinną; u jego stóp po prawej, przyłbica z prętową zasłoną twarzy i piórami umieszczonymi z tyłu w tulei; w górnych płycinach boazerii w kartuszach dwie tarcze herbowe: po lewej – herb Prus Książęcych z czarnym orłem z rozpostartymi skrzydłami i literą S, po prawej – herb rodowy wielkiego mistrza Albrechta von Hohenzollerna. Pod kompozycją, pośrodku, w dwóch wersach: Herzog Albrecht der Erste Marggraeff Zur Brandenburg / und letzter Hochmeister in Preußen.

Rytownik Johann Jacob Vogel (czynny w Norymberdze i Frankfurcie nad Menem w latach 1670–1690) wykonał rycinę prawdopodobnie na podstawie zaginionego portretu Lucasa Cranacha st. (1472–1553) z lat 1540–1550.

Rycina pochodzi z dzieła autorstwa historyka z Torunia Johannesa Christophorusa Hartknocha (1644–1687) Alt- und neues Preussen oder preussischer Historien zwey Theile z roku 1684. Było ono monograficznym kompendium wiedzy o dziejach obu części Prus (Królewskich i Książęcych), rekonstruującym historię tej prowincji od czasów pogańskich Prusów, przez okres władztwa krzyżackiego, aż do drugiej połowy XVII wieku. W publikacji znalazły się m.in. ilustracje miast i portrety wielkich mistrzów zakonu krzyżackiego, z których korzystano po wiek XX włącznie.

Wizerunek Albrecht (zredukowany do popiersia) wykorzystano w pracy Johanna Conrada Langena Discursus inauguralis Historico-Politico-Publico-Juridicus De Potissimis Personarum Tam Imperantium, Quàm Parentium In Imperio Juribus: Succinctâ Equestris Ordinis Teutonici Historiâ..., wydanej w Würzburgu w 1720 roku [patrz: MZM/R/788]. W XIX wieku jego litograficzną wersję włączono do wydawanego w Dreźnie w latach trzydziestych przez Eduarda Pietzscha czasopisma „Borussia. Museum für preussische Vaterlandskunde”, które popularyzowało wiadomości o dawnych i współczesnych Prusach oraz lokalnych zabytkach prowincji.

dr Justyna Lijka