Element wałka do zwoju Tory (fragment)

W 1927 r. przemysłowiec ze Zgierza Josef Hersz Szpira (1880-1941) towarzyszył cadykowi Abrahamowi Mordechajowi Alterowi z Góry Kalwarii w podróży do Erec Izrael (Palestyny). W Jerozolimie zamówił u pochodzącego z Polski rzemieślnika Berysza Sztokera wałki do zwojów Tory i po powrocie do kraju wraz ze zwojem Tory podarował synagodze w Zgierzu dla upamiętnienia rodziców – ojca, Beniamina Zeewa zmarłego w 1901 r, i matki, Rywki zmarłej w 1922 r. Wokół wewnętrznego otworu tarczy wałka znajduje się inskrypcja w języku hebrajskim: Syn Rabina Benjamina Zeewa z.b.p | i pani Rywka, pokój na nią (żyjącą) | B”H z pomocą boga [błogosławionej pamięci], tutaj, Zgierz | Ich syn Josef Cwi Szapiro | 28 Tamuz 5682 [24 lipca 1922] Zachowana tarcza jest jednym z elementów wałków, na które nawinięty był zwój Tory. Tora to pierwszych pięć ksiąg Biblii, księgi przepisywane są ręcznie na pergaminie przez pisarza (sofera): 1. בראשית – Bereszit (hebr. Na początku; nazwa łacińska „Genesis”; nazwa polskojęzyczna „Księga Rodzaju”), 2. שמות – Szemot (hebr. Imiona; łac. „Exodus”; pl. „Księga Wyjścia”), 3. ויקרא – Wajikra (hebr. I zawołał; łac. „Leviticus”; pl. „Księga Kapłańska”), 4. במדבר – Bemidbar (hebr. Na pustyni; łac. „Numeri”; pl. „Księga Liczb”), 5. דברים – Dwarim (hebr. Słowa; łac. „Deuteronomium”; pl. „Księga Powtórzonego Prawa”). Wzdłuż zewnętrznej krawędzi tarczy wałka Tory ze Zgierza znajdują się płaskorzeźbione w drewnie symboliczne wyobrażenia (podpisane po hebrajsku) świętych miejsc w Erec Izrael (Ziemi Izraela), do których pielgrzymowało – i wciąż pielgrzymuje – tysiące wyznawców judaizmu: Jerozolima i Świątynia Jerozolimska, Grota Patriarchów i Pramatek w Hebronie, Grób Rabina Meir Baal Hanesa („Cudotwórcy”) w Tyberiadzie, Groby Proroka Samuela w An-Nabi Samu’il i Arcykapłana Szymona Sprawiedliwego w Jerozolimie. ירושלם – Jerozolima כותל מערבי – Mur Zachodni Wśród tych wyobrażeń najważniejsza jest Świątynia Jerozolimska, która przepełniona obecnością Szechiny zostanie odbudowana, kiedy nadejdzie Mesjasz. Od zniszczenia Świątyni, jedyna po niej pozostałość to Ściana Zachodnia (fragment muru dziedzińca Drugiej Świątyni, zbudowanego około 20 r. p.n.e. w czasach panowania Heroda Wielkiego) jest nieprzerwanie miejscem modlitwy. מערת המכפלה – Grota Patriarchów i Pramatek W Grocie Patriarchów i Pramatek w Hebronie pochowani są, według Zoharu, Adam i Ewa, Abraham i Sara, ich syn Izaak i Rebeka oraz Jakub i Lea. Grotę zakupił patriarcha Abraham, by pochować tam swoją żonę Sarę (por. Rdz 23, 1-20). „Jak długo trwa nasz naród, poprzez całą bolesną podróż przez historię, święte miejsca spoczynku naszych prawych przodków służyły, jako duchowe oazy. Od najwcześniejszych czasów, miejsca spoczynku naszych Patriarchów i Pramatek, fundatorów naszego narodu, były miejscem, gdzie Żydzi udawali się na modlitwę” (https://chabad.org.pl/jaskinia-patriarchow/, dostęp 5.09.2024). Groby w Makpeli odgrywały i odgrywają ważną rolę w judaizmie i w historii ludu Izraela, potwierdzając odwieczną obecność we własnej, nabytej na wieczność ziemi. קבר רבי מאיר בעל הנס – Grób Rabina Meir Baal Hanesa („Cudotwórcy”) Grób Rabina Meira Baal Hanesa („Cudotwórcy”) w Tyberiadzie, jednego z najważniejszych mędrców II wieku n.e. i uczestnika Powstania Bar Kochby ma ogromne duchowe znaczenie dla wyznawców judaizmu. קבר שמואל – Grób Proroka Samuela Grobowiec proroka Samuela, arcykapłana, ostatniego sędziego w starożytnym Izraelu, między śmiercią Jozuego a Królestwem Izraela, współcześnie znajduje się w środku meczetu w Nabi Samuil. Prorok Samuel był autorem biblijnych ksiąg: Księgi Sędziów, dwóch Ksiąg Samuela oraz Księgi Rut. קבר שמעון הצדיק – Grób Arcykapłana Szymona Sprawiedliwego Arcykapłan Szymon Sprawiedliwy był żydowskim eparchą Judei. Po jego śmierci, według Talmudu, zaprzestano, także w kulcie świątynnym, wymawiać Imię Boga (tetragram, złożony z hebrajskich liter jod, he, waw, he – przekazany przez Stwórcę Mojżeszowi w krzewie gorejącym). Pomiędzy półkolami z przedstawieniami miejsc rozmieszczono pięć okrągłych medalionów wypełnionych masą perłową. W dwóch znajdują się ozdobne rozety (ośmioramienne gwiazdy), w trzech znajdują się podpisane hebrajską inskrypcją widoki Jerozolimy, Ściany Zachodniej i Świątyni. Te podwojone wyobrażenia Jerozolimy i Świątyni podkreślają ich centralność w judaizmie. To Bóg wskazał Salomonowi wzgórze Moria, gdzie ten zbudował świątynię „imieniu Pana, Boga mego” (1 Ks. Król. 5.5). Chociaż została zniszczona w 70 r. n.e. przez Rzymian, to jej moc i znaczenie przetrwało. Jedyna po niej pozostałość – Mur Zachodni dla każdego Żyda i Żydówki pozostaje najważniejszym symbolem judaizmu, tożsamości i wiary. Inne miejsca odwzorowane w tarczy – realne i symboliczne zarazem – tworzą duchową mapę Erec Izrael z Jerozolimą i Świątynią jako punktami nadrzędnymi, potwierdzającymi odwieczną obecność ludu Izraela w Erec i utwierdzającymi wiarę ludu Izraela w jedynego Boga. Józef Hersz Szpiro (1880-1941) wywodził się z szanowanej chasydzkiej rodziny zamieszkującej Zgierz od połowy XIX w. Jego dziad, także Józef, który przeniósł się do Zgierza z Aleksandrowa, był bogatym kupcem drzewnym i właścicielem lasów. Związany był z dworami cadyków w Aleksandrowie, Górze Kalwarii i Kocku. Podczas powstania styczniowego został niesłusznie oskarżony o wspomaganie rosyjskiego zaborcy. Przed egzekucją uratował go, w ostatniej chwili, zgierski ksiądz, poświadczając jego niewinność. Ojciec Józefa Hersza, Rafał Jakub Szpiro (ok. 1849-1901), uzyskał honorowy tytuł admora (nasz pan, nauczyciel). Jego żona, Rywka z Lezerów (ok. 1850-1922), zwana była Rojcza Di Szpirita, czyli „piękna Rywka”. Doczekali się piętnaściorga dzieci (“The Book of Zgierz. An Eternal Memorial for a Jewish Community of Poland”, League City 2007, s. 368–371). Józef Hersz Szpiro zmarł w getcie łódzkim. Pochowany jest na cmentarzu żydowskim w Łodzi. W Zagładzie zginęła większość członków jego rodziny. Ocalała tylko jedna z córek, Ada Falk. Zgierska synagoga, wraz z wyposażeniem, została spalona przez Niemców (zob. https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/z/323-zgierz/112-synagogi-domy-modlitwy-i-inne/90364-synagoga-w-zgierzu-ul-lodzka). Z pożogi ocalał tylko omawiany obiekt: jedna z tarcz wałka ze zwoju Tory. Zabrał ją niemiecki żołnierz o nieustalonej tożsamości, który podarował go swojemu dawnemu nauczycielowi, pastorowi Otto Michelowi. Po śmierci Michela wdowa po nim przekazała tarczę do muzeum w Tybindze. W 2011 r. burmistrz Tybingi podczas uroczystej ceremonii zwrócił relikt zwoju Tory potomkom Józefa, wśród których był syn Ady Falk, dr Avner Falk. W 2015 r. wnukowie Avner Falk, Gili Haberberg, dr Ibby Mekhmandarov oraz prawnukowie Dorit Itzchaki i Ofer Berger podarowali go Muzeum POLIN. Renata Piątkowska, Maciej Wzorek