Trzy portrety

Na elipsoidalnym, wypukłym wycisku, na płaskim tle przedstawione są trzy nakładające się na siebie lewe profile głów. Pierwsza z nich to głowa mężczyzny w wieńcu laurowym, druga głowa jest również męska bez wieńca. Trzecia z portretowanych głów ma opaskę. Jest to prawdopodobnie kobieta lub młodzieniec. Interpretacja ikonograficzna jest sporna. F. Dolce twierdzi, że są to głowy cesarskie: Oktawiana Augusta, Tyberiusza, i kobiety. Mogą być to również głowy Ptolemeuszy: Ptolemeusza II Filadeifos (283-247 r. p. n. e), Ptolemeusza III Euergetes (246-221 r. p. n. e) i Arsinoe.

Jeszcze inna identyfikacja postaci to: Oktawian August - cesarz rzymski w latach 27 p. n. e.- 14 n. e.; jego żona Livia Druzylla; głowa senatora. Podobny wycisk jak opisany znajduje się w „Dactyliothecae universalis” Philippa Daniela Lipperta.

Gemma to kamień szlachetny lub półszlachetny w kształcie okrągłej lub owalnej płytki ozdobiony reliefem. Gemma z reliefem wklęsłym to intaglio (albo integlia), z reliefem wypukłym - kamea. Wykonywane z cennych  kamieni o zróżnicowanym warstwowo  kolorycie, urzekały pięknem i precyzją wykonania. Były używane jako elementy  biżuterii, zdobiły naszyjniki, medaliony, pierścienie, bransolety, tabakierki, szkatułki, zegary, kabinety, itp. Na ich cenę rynkową składała się wartość użytego kamienia, jego opracowanie oraz jubilerska oprawa.

Stanisław Kostka Potocki gromadził swą kolekcję gemm w ramach prowadzonych przez niego badań nad sztuką starożytną, opublikowanych w dziele O sztuce u dawnych czyli Winkelman Polski, wydanej w Warszawie w 1815 roku.

Do celów studyjnych nad ikonografią antyczną służyły badaczom i kolekcjonerom zestawy kopii gemm, wykonywanych ze specjalnie przeznaczonych do tego celu past, tzw. wyciski.  Były one wiernymi odbitkami reliefu  i  kształtu gemm, lecz nie uwzględniały zróżnicowania kolorystycznego. Obecnie w zbiorach wilanowskich znajdują się tylko wspomniane wyciski gemm, pozostałości  warsztatu naukowego S. K. Potockiego, natomiast jego kolekcja uległa rozproszeniu.

W zespole 239 zachowanych wycisków wyróżnić należy trzy grupy obiektów. Pierwsza, to wyciski gemm antycznych. Drugą i trzecią  grupę stanowią wyciski  kopii gemm antycznych i kamieni wykonanych  na wzór  starożytnych.

Oryginalną gemmę z daktylioteki Lippert’a znajdziesz tutaj: gemma

Ilustracja pochodzi ze zbiorów Rijksmuseum Amsterdam

Opracowanie: Ewa Jakubowska-Smagieł, dr Ewa Mostowicz-Kapciak, Martyna Miroszewska (na podstawie materiałów Agaty Małkowskiej)