Św. Rodzina ze Św. Franciszkiem

Liryczne przedstawienie Świętej Rodziny w towarzystwie świętego Franciszka wpisuje się w sposób pojmowania celów malarstwa mistrzów szkoły bolońskiej – koncentracja na emocjach, silna psychologizacja, przy tradycyjnych rozwiązaniach kompozycyjnych. O dziełach jednego z jej przedstawicieli, Francesca Raiboliniego zw. Francia, który karierę rozpoczął jako złotnik, by około 1485 r. zwrócić się ku malarstwu, mawiano, że są rodzajem muzyki. Że twierdzenie to niepozbawione jest słuszności zaświadcza obraz wilanowski, inspirowany jego twórczością – harmonijny, o niemal emalierskim wykończeniu powierzchni i wyśmienitym detalu. Być może wyszedł spod ręki jednego z jego synów i uczniów zarazem, Giacoma lub Giulia, niewykluczone, że przypisać go należy innemu spośród licznych naśladowców mistrza. Cytatów z jego artyzmu doszukiwać się możemy chociażby w połyskujących puklach włosów Dzieciątka, pewną linią kreślonych złotych bordiurach szat czy zarysach nimbów.

Teologiczna wymowa obrazu osnuwa się wokół motywu snu Dzieciątka, który (obecny w sztuce od przełomu XIV i XV w.) jest prefiguracją śmierci. Nic dziwnego, że urzekającą spokojnym pięknem twarz Madonny spowija woal melancholii. Również macierzyński, do złudzenia rodzajowy, gest Maryi, otulającej Dzieciątko zwiewną tkaniną, wydobywa te treści. Przejrzysta draperia nie jest pieluszką – to dramatyczna aluzja do całunu, którym owinięte zostanie ciało martwego Chrystusa po zdjęciu z krzyża. Śpiące Dzieciątko na kolanach matki to również nawiązanie do motywu piety otwierające na perspektywę odkupienia.

Dominika Walawender-Musz