Jonasz Stern na fotografii

„Urodziłem się w Jom Kipur – Sądny Dzień – opowiadał o sobie malarz. – Nie wiem, dlaczego Bóg, w którego nie wierzę, podarował mi drugie życie” (K. Bik, „Alfabet powtórnie narodzonego”, „Gazeta Wyborcza” 1997, nr 78, s. 11).

Pierwsze życie Jonasza Sterna (1904–1988) to dzieciństwo spędzone w Kałuszu – galicyjskim miasteczku położonym u stóp Karpat, zamieszkałym przez Ukraińców, Żydów i Polaków – oraz studia w Krakowie na Akademii Sztuk Pięknych, wystawy z kolegami z Grupy Krakowskiej. To czas młodzieńczej lektury Kapitału Karola Marksa, który na zawsze określił poglądy polityczne i ideowe artysty. Stern, przedwojenny więzień Berezy Kartuskiej, był komunistą niepokornym, bezkompromisowym, a twórcą – niezależnym. Nigdy nie podporządkował się obowiązującej w latach 50. doktrynie realizmu socjalistycznego. Zawsze był wierny sobie i swoim poszukiwaniom artystycznym.

Drugie życie artysty to życie „darowane” – ucieczka z transportu do obozu śmierci w Bełżcu i ocalenie przypadkiem z masowej egzekucji 1 czerwca 1943 r., w której wymordowano pozostałych przy życiu lwowskich Żydów. To ukrywanie się i piesza wędrówka spod Lwowa aż na Węgry, gdzie malarz doczekał wyzwolenia; wreszcie powrót do Krakowa, w którym mieszkał do śmierci. I to właśnie w okolicach Krakowa, na tle wapiennego wzgórza, które artysta nazywał „Swoją Świątynią” stanął do fotografii trzy lata przed śmiercią, w 1985 roku.

Renata Piątkowska