Kompozycja VIII

Jonasz Stern rozpoczął kształcenie artystyczne od prywatnych lekcji malarstwa udzielanych przez Pawła Gajewskiego – dawnego ucznia Wojciecha Weissa i wykładowcy Szkoły Sztuki Zdobniczej i Przemysłu we Lwowie. W 1928 roku zapisał się do Wolnej Szkoły Malarstwa i Rysunków Ludwiki Mehofferowej w Krakowie. W latach 1929–1935 studiował w tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie uczęszczał do pracowni Teodora Axentowicza, Władysława Jarockiego, Stanisława Kamockiego i Fryderyka Pautscha. Jednak to nie tyle artyści młodopolscy wpłynęli na drogę twórczą młodego Sterna, ile środowisko rówieśnicze o radykalnie lewicowych poglądach (Sasza Blonder, Maria Jarema, Leopold Lewicki, Adam Marczyński, Stanisław Osostowicz, Henryk Wiciński), które w 1931 roku założyło Grupę Krakowską. Skłonność do awangardowego języka formalnego, czerpiącego z dokonań kubizmu, abstrakcji i surrealizmu, wspierała międzyśrodowiskowa wymiana z lwowskim „Artesem” i łódzkim ugrupowaniem „a.r.”. Stern wspominał: „Reprezentowaliśmy prowincję ‒ nieokrzesaną, głodną, żarliwą, nie zblazowaną mieszczańskimi manierami, nie związaną koneksjami z krakowskim Olimpem. Byliśmy «dzikimi przybyszami», którzy przyszli do «Polskich Aten», aby stać się kimś” („Grupa Krakowska”, w: Cyganeria i polityka. Wspomnienia krakowskie 1919–1939, red. Janina Bogucka-Ordyńcowa, Warszawa 1964, s. 227). Częste aresztowania członka Komunistycznej Partii Polski, pobyt w Berezie Kartuskiej, później w getcie lwowskim i tamtejszym Obozie Janowskim, ucieczka z placu egzekucji i tułaczka przez Węgry do Krakowa wpłynęły istotnie na dojrzałą twórczość malarza. Nawiązał jednak kontakt z kręgiem modernistów skupionych wokół Tadeusza Kantora (Grupa Młodych Plastyków, Klub Artystów) i, obok prac wspomnieniowych związanych z przeżyciami wojennymi, powrócił do eksperymentów formalnych. Podczas Wystawy Sztuki Nowoczesnej (1948/1949) zaprezentował cztery numerowane rzymskimi cyframi kompozycje abstrakcyjne, których malowanie kontynuował mimo ogłoszenia realizmu socjalistycznego jedyną obowiązującą metodą twórczą. Do tej serii należy obraz szczeciński.

Szymon Piotr Kubiak