Detal architektoniczny

Nieistniejąca dziś kamienica przy ul. Zielonej 48 w Łodzi została wybudowana w 1912 r. przez handlarza skór Mojżesza Dawida Kałuszynera. Dom Kałuszynerów był okazałym wielkomiejskim budynkiem, czteropiętrowym, z trzema oficynami. Stanowił przykład połączenia stylu postsecesyjnego z wczesnomodernistycznym, charakterystycznego dla Łodzi początku XX wieku. Jeszcze sto lat później kamienica pozostawała jednym z największych budynków w okolicy.

Dom stał się siedzibą szeroko rozgałęzionego rodu Kałuszynerów oraz miejscem spotkań łódzkiej inteligencji. Najbardziej znanymi mieszkańcami budynku byli bracia: Ludwik Starski (Kałuszyner) i Adam Ochocki (Kałuszyner) – wnukowie fundatora kamienicy. Ludwik Starski (1903–1984) był autorem tekstów do licznych przedwojennych szlagierów, jak Ach, jak przyjemnie, Już taki jestem zimny drań (wraz z Jerzym Nelem) oraz scenariusza do pierwszego powojennego filmu Zakazane piosenki (1946) i pierwszego barwnego filmu polskiego Przygoda na Mariensztacie (1953) (z Romanem Niewiarowiczem). Młodszy, Adam (1913–1991), był dziennikarzem i autorem książek wspomnieniowych o Łodzi, a także współtwórcą scenariusza serialu dla dzieci Zaczarowany ołówek (z Karolem Baranieckim).

Po pierwszej wojnie światowej, wskutek szalejącej inflacji oraz zniknięcia rosyjskich rynków zbytu, interesy rodziny Kałuszynerów podupadły, a kamienicę sprzedano. Po zakończeniu kolejnej wielkiej wojny budynek stał się własnością miasta. W 2004 r. część konstrukcji strawił pożar, co przyśpieszyło destrukcję budynku. Kamienica została wówczas przeznaczona do rozbiórki. Z powodu braku środków wyburzono ją dopiero po dziesięciu latach.

Do końca istnienia kamienicy o jej rodowodzie przypominał zdobny kartusz z monogramem pierwszego właściciela („MK”), który zdobił frontową elewację budynku. Zachowane fragmenty (były umiejscowione nad głównym wejściem) zostały zdjęte z obiektu w marcu 2010 roku w czasie rozbiórki domu. Odkupiła je Pnina Segal (z domu Kałuszyner), prawnuczka Mojżesza Kałuszynera, by przekazać tę jedyną pamiątkę po rodzinnym domu do zbiorów Muzeum POLIN.

Detal został wykonany ze spoiwa mineralnego. Pierwszy z fragmentów składa się z okolonego pawimi piórami owalnego kartusza w kształcie medalionu, na którym umieszczony został monogram „MK”. Nad kartuszem umieszczony został ornament przypominający w kształcie zwijaną taśmę blaszaną (rollwerk). Drugi z fragmentów składa się z niewielkiego (w odniesieniu do ornamentu) owalnego medalionu umieszczonego na płaskim, prostokątnym podłożu. Po prawej i lewej stronie medalionu znajduje się okazały ornament w postaci zwiniętych liści akantu.

Historia kamienicy przy ulicy Zielonej 48 wydaje się być smutną metaforą zniknięcia społeczności łódzkich Żydów. MF