Stajenny z wierzchowcami przed dworkiem

Józef Brandt letnie miesiące spędzał w Orońsku. Podczas wakacji nie zarzucał malowania. Nie zajmował się, jak w Monachium, historyczno-epickimi opowieściami, które tak znakomicie ożywiał w swoich dziełach. Odpoczywał od nich, oddając się twórczości bardziej kameralnej i osobistej. Okolica, w której był usytuowany majątek, obfitowała w malownicze krajobrazy. Brandt z wielką wrażliwością i czułością uwieczniał fragmenty ziemi radomskiej w niewielkich pracach. Czujne oko artysty potrafiło wychwycić z domowej, gospodarskiej codzienności interesujące sceny, które stawały się tematem drobnych kompozycji rodzajowych. Utrwalone w formie szkicu bądź fotografii stanowiły często materiał wykorzystywany w późniejszych dziełach.

Od wieków nieodłącznym elementem życia i obyczaju szlacheckiego było polowanie. Motyw z nim związany ukazuje obraz Stajenny przed dworem z wierzchowcami. W centrum tej kameralnej kompozycji znajduje się postać stajennego (lub łowczego) z trzema końmi różnej maści i psem (chartem) na tle sielskiego krajobrazu – zacisznego dworku i niskich chat zatopionych w bujnych zaroślach między rozłożystymi drzewami. Artyście udało się oddać atmosferę skąpanego w słońcu wczesnego poranka, wypełnionego ciszą i spokojem oczekiwania, w jakim zastygła przedstawiona grupa. Przy malowaniu tej sceny autor posłużył się fotografią, która od połowy XIX stulecia przeżywała rozkwit. Brandt, podobnie jak wielu innych malarzy ze szkoły monachijskiej, doceniał zalety i możliwości nowego medium. W swoim atelier zgromadził pokaźny zbiór zdjęć, z których najwcześniejsze pochodzą z lat 60. XIX wieku (zachowane archiwum znajduje się obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie). W praktyce malarskiej zdjęcia stały się dla niego jednym z elementów malarskiego warsztatu – rodzajem zastępczych studiów przygotowawczych – przyjmujących formę utrwalonego wzorca kompozycyjnego, wykorzystywanego przy pracy. W Orońsku Brandt fotografował grupy upozowanych modeli, wybranych z pracowników majątku i hodowanych tam zwierząt. Fotografia do Stajennego zachowała się w mieszczącym się w dawnej posiadłości Centrum Rzeźby Polskiej. Powstały w 1883 roku obraz jest jedną z najwcześniejszych prac artysty, która odtwarza scenę z fotografii orońskich.

Bożena Kasperowicz