Główna brama wjazdowa

Jednym z najstarszych wilanowskich zabytków, szczęśliwie zachowanych do naszych czasów w swej pierwotnej formie, jest usytuowana na osi założenia monumentalna kamienna brama wjazdowa. Zasadnicza barokowa struktura architektoniczna bramy powstała w ostatniej ćwierci XVII wieku według projektu Augustyna Locciego – nadwornego architekta i budowniczego pałacu wilanowskiego. Wystrój rzeźbiarski uzupełniano systematycznie w latach 1684–1692. Z korespondencji Locciego z królem dowiadujemy się, iż „trofea” (prawdopodobnie jest to określenie panopliów) powstały w roku 1689. W pierwszej ćwierci wieku XVIII, w czasach kiedy Wilanowem władała Elżbieta Sieniawska, Johann Georg Plersch pracował przy dekoracjach panopliów na filarach. Po powrocie Jana III spod Wiednia brama wzbogacona została przez gdańskiego rzeźbiarza Szwanera o dwa zagadkowe kamienne posągi alegoryczne. Ich interpretacja wzbudza wciąż wiele emocji. Posąg wojownika w karacenowej zbroi z powtarzającym się w dekoracji motywem herbu Janina ustawiony na filarze północnym oraz posąg kobiety na filarze południowym kojarzono z Marsem Sarmackim i Triumfującym Pokojem, Marsem i Wiktorią, Męstwem i Siłą. Podkreślono również niezwykłe przymioty ducha i ciała monarchy – stąd w dekoracji bramy symbolizujący wytrwałość i odwagę niedźwiedź (strona pn.) oraz uosabiający wierność i czujność pies (strona pd.). Dzięki temu, iż cała kompozycja architektoniczno-rzeźbiarska oraz bogaty wystrój zdobiących filary i przypory płaskorzeźbionych panopliów podporządkowano podkreśleniu sukcesów militarnych Jana III, uważanego powszechnie za wcielenie nowego Marsa – Marsa Sarmackiego, brama nabrała charakteru szczególnej porta triumphalis będącej pomnikiem zasług monarchy. Usytuowane symetrycznie ławy flankujące mostek przed Bramą Główną oraz przylegające do nich latarnie zostały dodane dopiero w połowie XIX wieku przez Franciszka Marię Lanciego. Skrzydła bramy mające postać ażurowej żeliwnej kraty osadzono prawdopodobnie około 1833 roku. Wcześniej też istniała krata metalowa

– pozostały po niej żelazne trzpienie mocujące w kamiennych filarach, nie wiemy jednak, jak wyglądała i kiedy powstała.