List Wincentego Pola do księcia Jerzego Lubomirskiego

Książę Jerzy Henryk Lubomirski (1817–1872), z przekonań konserwatysta i słowianofil, udzielał się jako polityk i działacz społeczno-oświatowy w Galicji, był też posłem do parlamentu wiedeńskiego. Pełniąc funkcję kuratora Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie (w latach 1847–1851 i 1869–1872), z jednej strony musiał stawić czoła problemom finansowym, przed jakimi stała wówczas ta instytucja, z drugiej położył znaczne zasługi dla jej rozwoju, ofiarowując na jej rzecz swą bibliotekę i zbrojownię.

Powołany z początkiem 1847 roku na redaktora pisma „Biblioteki Zakładu Naukowego imienia Ossolińskich” Wincenty Pol otrzymał umowę na lat sześć, która zobowiązywała go do wydawania dwunastu zeszytów rocznie. Licząc na stały dochód, poczynił wiele wydatków i pozaciągał zobowiązania, napisał kilka własnych artykułów, a dla pozyskania tematów, autorów i prenumeratorów odbył niemal trzymiesięczną podróż przez Wrocław, Cieplice, Poznań, Berlin, aż na Rugię. Tymczasem po ukazaniu się piętnastu numerów, z uwagi na problemy finansowe Zakładu, wydawanie periodyku zawieszono, a rachunki z redaktorem uregulowano jedynie za pierwsze dwa lata.

W prezentowanym tu liście Wincenty Pol stanowczo upomina się u byłego pracodawcy o zwrot należności. Z jego treści wynika, że zabiegi czynił od dawna, a ton świadczy o desperacji piszącego. Nim wyrazimy zdziwienie, czemuż to ów człowiek honoru, który zdawał się nie przywiązywać większej wagi do stanu posiadania, jawi nam się tu jako liczygrosz (notabene spór toczył się o kwotę dla niego niebagatelną, bo z górą dwuletnie dochody – stosowne wyliczenia znajdujemy we wcześniejszej korespondencji), warto uświadomić sobie, w jakim momencie życia zdecydował się na napisanie tego listu. Otóż było to rok, półtora po utracie przezeń posady profesorskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim, kiedy poważnie zapadła na zdrowiu jego żona Kornelia i potrzebne były środki na lekarzy, medykamenty, wyjazd do wód, a czwórka pozostających na utrzymaniu dzieci w wieku lat kilkunastu pobierała jeszcze naukę.