Santa Conversazione

Obraz ołtarzowy w klasycznej formule ikonograficzno-kompozycyjnej malarstwa weneckiego XVI wieku – pomyślany jako integralna część wystroju świątyni. Autor wilanowskiej Sacra Converszione, Benedetto Coda, wyraźnie inspirował się twórczością mistrza tego gatunku, Giovanniego Belliniego (być może był jego uczniem, jak chce Vasari). Można tu prześledzić także wpływy malarzy emiliańskiego Cinquecenta, np. Innocenza da Imoli.

Sacre conversazioni kierować miały uczucia i myśli kontemplującego je wiernego ku adprzyrodzonej wspólnocie zbawionych w Królestwie Niebieskim. W ten sposób ziszczało się Świętych Obcowanie i Orędownictwo; uświęceni śmiertelnicy mogli mieć udział w wiecznym szczęściu (beatitudo coelestis). W języku form artystycznych znajduje to przełożenie na monumentalny i stabilny układ ich kompozycji, których zasadą jest symetria i równoważność.

W obrazach tego typu implicite zawiera się dialog warunkowany jednością wewnętrznej przestrzeni obrazu. Coda osiągnął ją, ukazując Madonnę z Dzieciątkiem otoczoną niebiańskim kręgiem świętych (Augustyn, Justyna?, Maria Magdalena i Sebastian), tronującą na tle zbiegającej się perspektywicznie kolumnady sugerującej transept kościoła. Co więcej, iluzja spójności przestrzeni wykracza poza ramy obrazu. Świat przedstawiony przenika się z realnym, namalowana architektura zdaje się fragmentem rzeczywistej. Artysta otwierając kompozycję w kierunku widza, wyraźnie nakłania go do współuczestnictwa w „cichej rozmowie”, wyznaczając mu miejsce u stóp tronu Madonny. Zaproszenie wyczytać można też ze spojrzeń obu świętych niewiast.

Niecodzienna w tym miejscu (przeznaczonym zazwyczaj dla muzykujących aniołków) obecność św. Jana Chrzciciela przydaje dziełu głębi znaczeniowej. Św. Jan chwyta nić, z której końca urwał się barwny motyl – symbol duszy ludzkiej wzlatującej ku Dzieciątku i aluzja do nieśmiertelności.

Dominika Walawender-Musz