Denar biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża

Za pogłębiającym się od ostatniej ćwierci XII wieku rozbiciem dzielnicowym w Polsce postępowało osłabienie centralnej władzy książęcej. Sprzyjało to uzyskiwaniu przez możnych kościelnych i świeckich części przywilejów przypisanych dotąd księciu zwierzchniemu. Jednym z nich było prawo do emisji pieniądza, z którego władza książęca czerpała poważny dochód. Przyznawane możnowładcom przywileje mennicze miały różny charakter. Sprowadzały się do nadań części dochodu z produkcji pieniądza, zezwolenia na bezpłatne przebicie własnego srebra w książęcej mennicy oraz do produkcji monet we własnej wytwórni. Ustalano przy tym zależność tego pieniądza od emisji książęcej w zakresie ikonografii oraz standardu menniczego – wagi monety i zawartości w niej srebra.

Przykładem nieksiążęcej możnowładczej emisji jest najprawdopodobniej omawiany denar. Na awersie widnieje postać na tronie z krzyżykiem równoramiennym w dłoni, natomiast na stronie odwrotnej jest umieszczone przedstawienie biskupa z pastorałem. Wokół wyobrażeń biegnie napis SCS VENCESLAVS, który odnosi się do św. Wacława – patrona katedry krakowskiej. Osoba świętego może wskazywać na Kraków, jako miejsce powstania monety. Wyobrażenie na awersie – wbrew treści napisu – jest utożsamiane nie z patronem katedry, lecz z panującym księciem. Pod postacią biskupa kryje się natomiast emitent. W związku z tym, że omawiana moneta jest wydatowana na pierwsze trzydziestolecie XIII wieku, jej emitentem mógł być Wincenty Kadłubek (1208–1218) lub Iwo Odrowąż (1218–1229). Za przyjęciem ostatniej możliwości przemawia charakter nasyconego splendorem pontyfikatu Iwona Odrowąża, biskupa krakowskiego pochodzącego ze znakomitego i zamożnego rodu.

Liczba zachowanych egzemplarzy tych monet wskazuje, że nie była to jednorazowa, krótkotrwała emisja. Interesujące jest, że mennicę biskupią oprócz denarów dwustronnych opuszczały także monety wytwarzane jednym stemplem. Są one jednak znacznie lżejsze (średnio 0,161 g wobec 0,264 g). Waga monet dwustronnych odpowiada denarom z 1. połowy XIII wieku. Wskazuje to na emisję zgodną ze standardem monet książęcych. Z kolei monety jednostronne były zbyt ciężkie jak na obole (1/2 denara) i można się jedynie domyślać ich specjalnych funkcji.

Tomasz Markiewicz