Tryton i Nereida

Nereidy były w mitologii greckiej nimfami morskimi, córami Nereusa i Doris, powszechnie znanymi z wielkiej urody. Trytony, pół ludzie pół ryby, były morskimi odpowiednikami satyrów, zamieszkujących ląd. Wraz z nereidami i innymi morskimi stworzeniami tworzyły orszak Posejdona.

Na elipsoidalnym wypukłym wycisku, na lekko wklęsłym tle przedstawiona została scena rodzinna wśród fal. Nerejda przedstawiona jest jako młoda pół kobieta -pół ryba trzymająca dwoje dzieci. Tryton jest młodym pół mężczyzną - pół rybą, który trzyma w lewej ręce wiosło, przed nim płynie trzecie dziecko, a za nim delfin. Według innych interpretacji scena przedstawia greckiego boga morskiego Nereusa i jego ukochaną Doris wraz ze swoimi dziećmi Nereidami. Wycisk jest identyczny jak opisany w „Dactyliothecae universalis” Philippa Daniela Lipperta.

Gemma to kamień szlachetny lub półszlachetny w kształcie okrągłej lub owalnej płytki ozdobiony reliefem. Gemma z reliefem wklęsłym to intaglio (albo integlia), z reliefem wypukłym - kamea. Wykonywane z cennych  kamieni o zróżnicowanym warstwowo  kolorycie, urzekały pięknem i precyzją wykonania. Były używane jako elementy  biżuterii, zdobiły naszyjniki, medaliony, pierścienie, bransolety, tabakierki, szkatułki, zegary, kabinety, itp. Na ich cenę rynkową składała się wartość użytego kamienia, jego opracowanie oraz jubilerska oprawa.

Stanisław Kostka Potocki gromadził swą kolekcję gemm w ramach prowadzonych przez niego badań nad sztuką starożytną, opublikowanych w dziele O sztuce u dawnych czyli Winkelman Polski, wydanej w Warszawie w 1815 roku.

Do celów studyjnych nad ikonografią antyczną służyły badaczom i kolekcjonerom zestawy kopii gemm, wykonywanych ze specjalnie przeznaczonych do tego celu past, tzw. wyciski.  Były one wiernymi odbitkami reliefu  i  kształtu gemm, lecz nie uwzględniały zróżnicowania kolorystycznego. Obecnie w zbiorach wilanowskich znajdują się tylko wspomniane wyciski gemm, pozostałości  warsztatu naukowego S. K. Potockiego, natomiast jego kolekcja uległa rozproszeniu.

W zespole 239 zachowanych wycisków wyróżnić należy trzy grupy obiektów. Pierwsza, to wyciski gemm antycznych. Drugą i trzecią  grupę stanowią wyciski  kopii gemm antycznych i kamieni wykonanych  na wzór  starożytnych.

Oryginalne gemmy z daktylioteki Lipperta znajdziesz tutaj: gemma 1, gemma 2;

Ilustracje pochodzą ze zbiorów Rijksmuseum Amsterdam oraz Wikipedii (z kolekcji The Glyptothek in Munich), “Admiranda Romanarum antiquitatum ac veteris sculpturae vestigia: anaglyphico opere elaborata ex marmoreis exemplaribus quae Romae adhuc extant in Capitolio, aedibus hortisque virorum principum ad antiquam elegantiam” 1693; “Manual of mythology : Greek and Roman, Norse and Old German, Hindoo and Egyptian mythology”, Murray, Alexander Stuart, 1935;

Opracowanie: Ewa Jakubowska-Smagieł, dr Ewa Mostowicz-Kapciak, Martyna Miroszewska (na podstawie materiałów Agaty Małkowskiej)