Kobieta-kogut

Teresa Pągowska (1926–2007) ukończyła Państwową Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych w Poznaniu dyplomem w pracowni prof. Wacława Taranczewskiego w 1951 roku. Zawodowo, także jako wykładowczyni akademicka, związała się ze środowiskiem artystycznym Trójmiasta, gdzie uczestniczyła w grupie skupionej wokół wybitnego malarza Piotra Potworowskiego. Wykładała w Gdańsku, Łodzi i w końcu na ASP w Warszawie. Od początku swej kariery brała aktywny udział w życiu artystycznym. W latach 1950–1954 uczestniczyła w dorocznych Ogólnopolskich Wystawach Plastyki. W roku 1955 wystawiła swoje obrazy w Arsenale na słynnej ekspozycji Przeciw wojnie – przeciw faszyzmowi, która stała się symbolem buntu wobec socrealizmu i początkiem artystycznej odwilży w okresie poststalinowskim. W roku 1959 Pągowska uczestniczyła w Biennale Młodych w Paryżu, a w 1961 roku została zaproszona przez krytyka Petera Selza (1919–2019) do udziału w wystawie Fifteen Polish Painters w nowojorskim Museum of Modern Art wraz z piętnastoma innymi polskimi artystami.

Czas PRL był trudnym dla sztuki, a szczególnie dla kobiety, starającej się wypracować swoje miejsce w mocno konserwatywnym, zmaskulinizowanym środowisku artystycznym. Filip Pągowski, syn artystki wspomina: „Była jedną z nielicznych artystek w Polsce z taką pozycją (…). Umiała jednak walczyć o siebie i swoją twórczość, także za granicą. Przez wiele lat miała dobrą galerię w Szwajcarii, wystawy indywidualne w Paryżu i w innych miastach Europy, trafiała do ważnych kolekcji. Wszystko to będąc artystką z kraju komunistycznego, gdzie załatwienie czegokolwiek było problemem, a dla Zachodu wszyscy byliśmy lekko podejrzani, obcy. Nie mówiła o tym wiele, ale wiem, że zdarzało się, że polscy mężczyźni malarze potrafili jej czasem dokuczyć; może czuli się zagrożeni przez jej sztukę? Wtedy równość płci polegała głównie na tym, że się kobiety przepuszczało w drzwiach czy całowało w rękę, ale nie dopuszczało do udziału w życiu publicznym na równi. To wszystko wymagało od niej wygenerowania olbrzymiej dodatkowej energii”.

Obraz Kobieta-kogut (1979), będący w kolekcji Muzeum Narodowego w Szczecinie, jest jednym z charakterystycznych dla Teresy Pągowskiej i zdaje się świetnie ilustrować samą autorkę i jej nastawienie do życia. Tytuł sugeruje osobę zdeterminowaną, dążącą do niezależności. Kobieta-kogut może symbolizować buntowniczą, nieugiętą postawę wobec społecznych norm. Skłania też do refleksji nad kwestią równości płci, wskazując, że kobiety mogą być równie silne, dominujące i nieustraszone jak mężczyźni.

Pągowską interesował człowiek, postać ludzka, głównie kobieca, której nadała nową, spektakularną formę ufundowaną na podstawach koloryzmu i balansującą między figuracją i abstrakcją. Klasyczny temat przetworzyła na język nowoczesności i odnalazła sobie tylko właściwy styl uznany za wyjątkowe zjawisko we współczesnej sztuce polskiej. Obrazy Pągowskiej to wyjątkowa, artystyczna ekwilibrystyka w utrzymaniu równowagi między widzialnym i ukrytym, pięknem i brzydotą, konkretem i niedopowiedzeniem.

Marlena Chybowska-Butler