Zmierzch królów

Ziemie Odzyskane – poniemiecki obszar rozciągnięty między Mazurami i Warmią, Pomorzem Zachodnim, Ziemią Lubuską oraz Dolnym i Górnym Śląskiem – zgodnie z oficjalnym hasłem „wracały do macierzy” po kilkusetletniej rozłące. Ponieważ termin „słowiański Szczecin” wypadało stosować wyłącznie w odniesieniu do czasu między X i XII stuleciem, propaganda uciekała się do różnorakich zabiegów historycznej manipulacji, ignorując późniejsze datowanie zachowanej substancji architektonicznej i artystycznej miasta. Podkreślano ścisłą zależność między pomorską dynastią Gryfitów a polskimi Piastami, typując zabytki godne zachowania: kościół św. Jakuba oraz św. św. Piotra i Pawła, stary ratusz, a zwłaszcza nazwany „Wawelem Północy” zamek.

W tym ostatnim odkryto 14 sarkofagów rodziny książęcej, wypełnionych reliktami renesansowych strojów. Wydarzenie to odnotowały nie tylko ogólnopolskie media, lecz także miejscowi literaci i plastycy. W grudniu 1946 roku, trzy miesiące po otwarciu cynowych tumb, Sławomir Lewiński przedstawił podczas II Wystawy Prac Członków Związku Polskich Artystów Plastyków w Muzeum Miejskim obraz Krypta z prochami Piastów w Zamku Szczecińskim. Do tematyki tej wrócił w 1960 roku, przygotowując wzorowane na XVI-wiecznej ikonografii popiersie Bogusława X dla miejscowej szkoły podstawowej nr 36. Dwa lata później, eksperymentując z technikami wypału w samodzielnie zbudowanym piecu ceramicznym, wykonał grupę rzeźbiarską Zmierzch królów. Elementy renesansowego stroju, rozczłonkowanego niczym na stanowisku archeologicznym, połączył prymitywizowaną, półabstrakcyjną formą, terakotową magmą – przydymioną, spieczoną i spękaną jak cegły gotyckich budowli ocalałych po wojennej pożodze.

Szymon Piotr Kubiak