Lampka chanukowa (hebr. chanukija)

Lampka chanukowa (hebr. chanukija) znaleziona w ruinach getta.

Prezentowana chanukija jest jednym z wielu przedmiotów odnalezionych po wojnie w gruzach byłego getta warszawskiego. Znalazca sprzedał ją Danucie Mniewskiej-Dejmek, polskiej aktorce żydowskiego pochodzenia, która podczas okupacji przeszła przez getto w Częstochowie. W 2008 r. aktorka ofiarowała świecznik Muzeum POLIN.

Lampka chanukowa o prostokątnej podstawie ustawionej na czterech nóżkach w formie akantowych wolutek. Do podstawy przymocowane zostało siedem wazowych palników na oliwę. Tło dla palników stanowi prostokątny ekran o nieregularnie wyciętych krawędziach, obwiedzionych reliefową dekoracją (motyw wici akantowej). W centralnej części ekranu menora podtrzymywana przez dwa lwy, stojące na tylnych łapach. W zwieńczeniu duża, zamknięta korona, flankowana przez dwa ptaki o długich ogonach (pawie). Przy lewej krawędzi ekranu (pod ogonem ptaka) widoczny otwór (uchwyt do szamesa, którego brak). Po prawej stronie ekranu (pod ogonem drugiego ptaka) widoczny zawias(do brakującego dzbanuszka na oliwę).

Chanukija stylistycznie nawiązuje do sztuki europejskiej, ale program ikonograficzny typowy jest dla tradycji żydowskiej. Neobarokowy zaplecek zwieńczony jest zamkniętą koroną Tory, a widoczne na nim pawie symbolizują rajskie ptaki. Menora znajdująca się w centralnym nawiązuje do Świątyni Jerozolimskiej, a flankujące ja lwy do pokolenia Judy.

Podczas odnalezienia lampka najprawdopodobniej była uszkodzona. Brakuje jednego z palników (w chanukiji zawsze powinno być osiem palników – liczba odpowiada liczbie dni Chanuki). Dodatkowo, brak poziomej listwy, która w tym modelu lampek produkowanych przez firmę Józefa Frageta (model1945) powinna być przymocowana bezpośrednio do podstawy. Dopiero w listwie mocowano palniki. Umocowanie palników na wtórne śruby bezpośrednio w podstawie (bez listwy) oraz nierównomierne odległości między nimi świadczą o tym, że była naprawiana lub przerabiana. Brakuje także szamesa (lampki pomocniczej) oraz dzbaneczka na oliwę, które były umieszczone na wysokości pawich ogonów. Prezentowana lampka to to popularny wzór warszawskiej firmy Fraget obecny w katalogach firmy, dzięki którym możemy wnioskować jakich części brakuje.

Na spodzie wybity jest znak firmy Fraget – dwa młotki w owalu. Fabryka Wyrobów Srebrnych i Platerowanych Józef Fraget została założona w Warszawie w 1824 r. przez pochodzących z Francji braci Fraget. Jej wyroby zdobyły wiele prestiżowych nagród na wystawach w Warszawie, Paryżu, Moskwie czy St. Petersburgu. Grób jednego z właścicieli, Juliana Frageta, znajduje się na Starych Powązkach w Warszawie. Duży popyt na żydowskie przedmioty kultu, pozwalał na ich wytwarzanie i rozprowadzanie również złotnikom chrześcijańskim. Poza Fragetami, należy wymienić tak znanych producentów, jak Norblin czy Pogorzelski, których judaika można znaleźć w kolekcji Muzeum POLIN.

MW, MF