Jadwiga Mrozowska jako Anastazja. Teka Melpomeny

Grafika pochodzi z Teki Melpomeny wydanej w 1904 roku w Krakowie pod kierunkiem S. Szreniawy-Rzeckiego. Zbiór zawiera blisko 40 karykatur litograficznych, które w ujęciu satyrycznym ukazują aktorów scen krakowskich. Opracowali je młodopolscy artyści: W. Bystrzyński, K. Frycz, S. Kuczborski, A. Procajłowicz, S. Szreniawa-Rzecki, K. Sichulski, W. Wojtkiewicz – bywalcy słynnej Cukierni Lwowskiej Jana Apolinarego Michalika, zwanej Jamą Michalika. Odbito je bezpłatnie dzięki zaprzyjaźnionemu z artystami Zenonowi Pruszyńskiemu, prowadzącemu po ojcu Aureliuszu słynny krakowski zakład litograficzny, a środki pozyskane ze sprzedaży teki miały zasilić fundusz emerytalny teatru.

Witold Wojtkiewicz sportretował Jadwigę Stanisławę Mrozowską-Toeplitz w roli Anastazji. Mrozowska do 1905 roku była związana z teatrami miejskimi we Lwowie i Krakowie, grywała na scenach Warszawy, Łodzi, Wilna, Grodna. Mimo braku scenicznego doświadczenia i wykształcenia aktorskiego szybko zyskała popularność i sympatię widzów. W 1907 roku wyjechała do Włoch. Jej pasją było podróżowanie. Podczas ekspedycji do Azji odkryła między innymi przełęcz w Pamirze, którą nazwano jej nazwiskiem.

Premiera sztuki Anastazja, w której Mrozowska grała główną rolę, miała miejsce na scenie Teatru Miejskiego w Krakowie 12 marca 1904 roku. Adaptacji opowiadania Elizy Orzeszkowej pod tym samym tytułem podjął się ówczesny dyrektor teatru Adolf Walewski. Pisarka w Anastazji odwołuje się do problemów fin de siècle’owego dekadentyzmu, przedstawiając na przykładzie tytułowej bohaterki własną koncepcję „szlachetnej melancholii”, która wyzwala aktywną postawę wobec życia.

Wojtkiewicz pierwsze karykatury publikował na łamach „Liberum Veto”, „Chochoła”, „Kuriera Warszawskiego”, „Wędrowca”. Jako karykaturzysta współpracował z kabaretem „Zielony Balonik”, tworząc między innymi zaproszenia na odbywające się w Jamie Michalika spektakle kabaretowe. Mrozowską sportretował w Tece Melpomeny trzykrotnie. Sztywną, znieruchomiałą w melancholijnej zadumie postać Anastazji artysta ujął w sposób syntetyczny, trafnie oddając wygląd aktorki. W jej wizerunku unika nadmiernego przerysowania typowego dla zjadliwej karykatury, nieobcej mu we wczesnej fazie twórczości.

Anna Hałata