Rysunki inspirowane wojenną historią Diatłowickich Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Pomysł stworzenia przez Aleksandrę Jamiołkowską materiału wizualnego do historii Diatłowickich wysunęła Małgorzata Kozera-Topińska. Dokumentalistka współpracowała z Muzeum POLIN w 2016 r. przy projekcie historii mówionej: była jedną z nagrywających relacje, ale też tworzyła zamknięte krótkometrażowe filmy.
Montowała do takich form również materiały zastane, nagrane przez innych operatorów i badaczy. Jednym z nich był wywiad z Jerzym Diatłowickim, o wojennych losach rodziny, zesłanej przez NKWD do Kazachstanu w 1940 (zob. notę ,,Pamiątki rodziny Diatłowickich’’). W trakcie montażu materiału Małgorzata Kozera uznała, że potrzebuje przebitek. Nagranie stanowiło długą opowieść rejestrowaną z jednej kamery – momenty łączeń fragmentów tak nagranej wypowiedzi mogą być dla odbiorcy rażące („przeskoki” filmu). Nadto, ponieważ ostateczny film okazał się stosunkowo długi (dziewięciominutowy), potrzeba było choćby krótkich urozmaiceń obrazowych dla utrzymania uwagi widza.
Realizatorka zaprosiła do współpracy Aleksandrę Jamiołkowską, uznając, że artystka stosuje styl bliski dziecięcej perspektywie, wrażliwości, co koresponduje z naturą wspomnień Jerzego Diatłowickiego.
Powstałe prace mają szczególny, subtelny charakter, uzyskany dzięki stosunkowo niewielkiej ilości elementów kompozycji, jednolitości techniki (ołówek) i przewadze samego konturu, niekiedy tylko kreskowanego czy wypełnianego szarością, czernią. Artystka rozmazuje niekiedy grafit i nie dorysowuje szczegółów twarzy, elementów przestrzeni – efekt można określić jako ekwiwalent zamazującej się pamięci, ale także pracy wyobraźni. Rysunki ilustrujące konkretną opowieść zyskują dzięki oszczędności wyrazu wymiar szerszy, ponadjednostkowy; z jednej strony prowokują odbiorcę do przywoływania własnych wspomnień, z drugiej uruchamiają skojarzenia z przedstawieniami archetypicznymi (np. pociąg, miasto, kobieta z bagażami). Tak wygląda film w ostatecznej wersji.

Przemysław Kaniecki