Serwety na chałkę szabasową Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Serwety na chałkę szabasową
Chała (hebr. חַלָּה, chala, jid. chałe) to rodzaj rytualnego pieczywa charakterystycznego przede wszystkim dla kuchni Żydów aszkenazyjskich (społeczności zamieszkującej głównie Europę Środkową i Wschodnią), spożywanego tradycyjnie w czasie szabatu oraz świąt dorocznych. Tradycyjną chałę wykonuje się z puszystego ciasta drożdżowego zaplecionego w formę warkocza z kilku odrębnych kawałków. W odróżnieniu od chałek, które znamy z polskich piekarni czy cukierni, tradycyjna żydowska chała nie ma kruszonki i jest jedynie lekko słodka.
W związku z nakazami koszerności tradycyjna chała powinna zawierać jedynie składniki neutralne (parwe) – czyli nie mięsne i nie mleczne, aby można było ją później jeść zarówno z posiłkiem mięsnym, jak i mlecznym. W przypadku braku chały, micwę ( מצוה, hebr. ‘przykazanie’) błogosławienia i spożywania chleba w szabat i święta można spełnić również innymi rodzajami pieczywa. Ważne, aby ciasto było wyrobione na bazie co najmniej jednego z pięciu głównych zbóż, którymi są: pszenica, jęczmień, żyto, owies, orkisz.
W swoim bardziej tradycyjnym i halachicznym znaczeniu chałka to kawałek ciasta wielkości kieliszka, który jest oddzielany od reszty przed każdym pieczeniem. Zgodnie z zawartym w Torze (w Księdze Liczb) nakazem, oddzielony kawałek jest ofiarą:
„Następnie Pan powiedział do Mojżesza: Tak oznajmij Izraelitom: Gdy wejdziecie do ziemi, do której Ja was prowadzę, i zaczniecie jeść z plonów tej ziemi, wyznaczycie także dar dla Pana. Ofiarujecie w darze pierwociny ciasta – okrągły placek złożycie jako szczególny dar klepiska. Z pierwocin ciasta będziecie składać dar dla Pana przez wszystkie wasze pokolenia” (LB 15,18–21).
To oddzielenie kawałka ciasta przed pieczeniem jest jedną z najważniejszych micw kobiecych (chafraszat chala). Współcześnie oddzieloną ofiarę najczęściej zabezpiecza się folią aluminiową i spala się w piekarniku. Przed oddzieleniem kawałka ciasta każdorazowo recytowane jest błogosławieństwo.
Zgodnie z obyczajem, na szabatowym stole powinny znaleźć się dwa bochenki chały do każdego z trzech szabatowych posiłków. Symbolizują one podwójną porcję manny, którą Bóg zsyłał w piątek przed każdym szabatem spędzanym na pustkowiu po wyjściu Izraelitów z Egiptu. Zwyczajowo każdą z chałek plecie się najczęściej z sześciu kawałków ciasta, które w sumie symbolizują dwanaście plemion Izraela.
Tradycyjnie oba spoczywające na stole bochenki powinny zostać przykryte białą serwetą, dzięki czemu nie zostaną „zawstydzone” przez kidusz nad winem, który ma miejsce przed błogosławieniem i jedzeniem chleba. Poza szabatem i świętami błogosławienie i spożywanie chleba jako istoty każdego posiłku jest zawsze na samym jego początku.
Dla podkreślenia roli chleba podczas wieczerzy, serwety, którymi się go nakrywa, zwykle są bogato zdobione haftem. Najbardziej popularne są motywy roślinne, geometryczne, motyw gwiazdy Dawida, a także cytaty z Biblii czy błogosławieństwa. Serwety, które znalazły się w kolekcji Muzeum POLIN, prezentują różnorodność form obecnych na przedwojennych stołach szabatowych w domach polskich Żydów.

Marta Frączkiewicz