Wieszaki – pamiątki po przedwojennych żydowskich przedsiębiorstwach Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Wieszak z napisem: „CENTRALA UBIORÓW MĘSKICH-DAMSKICH, UCZNIOWSKICH oraz FUTER – N. Fiszman – Lublin – ul. KRAK. PRZEDM. 10, róg Bernardyńskiej”; drugi z napisem: „Ubiory damskie, męskie i dzieć. oraz futra M[.] – Szyfman. Lublin, Królews[k]a. 5”. Podarowane przez Juliana Lenkiewicza.
Wieszak z napisem: ,,J. SENATOR – RADOM – Żeromskiego 20. – w podwórzu – tel. 15-06. | Wykwintne okrycia damskie, ubiory męskie i futra”. Podarowany przez Hannę Mistowską-Rajber.
Z napisem: „BAZAR – Skład bławatów i konfekcji, Grudziądz, Rynek 6”. Dar Heleny Bogun.
Z napisem: ,,H. ABENDSZTERN – WARSZAWA – Elektoralna 37, róg Solnej. Tel. 293-64. mieszk. pryw.[,] Elektoralna 18. Tel. 534-60. | Magazyn Krawiecki Ubiorów Męskich i Damskich''. Dar Katarzyny Gawrońskiej.
Z napisem: ,,Skład Futer i wytw. Konfekcji Futrzanej, tel. 11-79-77 | Warszawa, B. Szwec, Nalewki 13, 2-gie piętro''. Dar Krzysztofa Górskiego.
Z napisem: ,,Fabryczny Skład wyr. Drzewnych – G. Lebensold, Warszawa, Graniczna 9 [,] tel. 16-14''. Dar Anny Hursztyn.
Z napisem: ,,WARSZAWSKA Fabryka KONFEKCJI – „CELIB” – Warszawa – Żelazna Brama 9. tel. 595-97. | Sklep Detaliczny – MAGAZYN LONDYŃSKI – WARSZAWA – Elektoralna 1. TEL. 596-71''. Dar Teresy Matkowskiej.

Jest tu znamienne zestawienie: przedwojenne przedsiębiorstwa żydowskie i ich właściciele – oraz dzisiejsi darczyńcy pamiątek po nich; wytwórcy przeszłości – i depozytariusze pamięci. Z jednej strony ślady nagle przerwanej historii życia – z drugiej współczesność, która wydobywa na światło dzienne i czyni trwałym to, co przeszłe i prawie zapomniane.

Wieszaki z Lublina trafiły do Muzeum POLIN w 2006 r. Rodzina darczyńcy je zachowała, widząc w nich ślad minionej epoki. W przedwojennym Lublinie handel w obszarze ulic Królewskiej i Krakowskie Przedmieście był, jak się wydaje, zdominowany przez kilku kupców, m.in. Nathana Fiszmana i Jankla Rozenbauma. Wieszak z sygnaturą firmy M. Szyfman również wskazuje na ul. Królewską, przy której swoją siedzibę miały liczne drukarnie oraz redakcja dziennika „Lubliner Tugblat”.

Obok lubelskich, w kolekcji Muzeum POLIN znajdują się m.in. również wieszaki z Warszawy. Wśród nich wieszak z zakładu krawieckiego H. Abendszterna oraz wieszak ze znanego zakładu futrzarskiego Berka i Hany Szweców, którego liczne reklamy publikowane były w prasie międzywojennej.

Cennym źródłem na temat historii przedwojennych wieszaków jest strona: https://m.facebook.com/historianawieszaku/?locale2=pl_PL (dostęp 1.10.2021).
Napisy reklamowe czy szyldy, które przetrwały mroki historii, stanowią dzisiaj „niewiadomą; trzeba je sobie dopowiadać na podstawie skąpych informacji” (B. Chomątowska, „Okruchy pamięci”, „Znak” 2017, nr 745, s. 8). Często nie ma dziś innego śladu – niż szyld, „stara reklama, napisy na firmowych sprzętach – po zakładach krawieckich dawnej żydowskiej dzielnicy, która wybrzmiewała gwarem, hałasem życia codziennego. Dzielnica żydowska „istnieje już tylko pod asfaltem ulic muranowskich, pod chodnikami, pod skwerami podwórek, szkolnymi boiskami, lipami, klonami. Tam są sklepienia piwnic przykryte gruzem i ziemią – mocne gettowe korzenie pamięci” (B. Engelking, J. Leociak, „Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście”, Warszawa 2001, s. 766).


Natalia Różańska