Moneta, pieniądz zastępczy, wykorzystana jako element dekoracyjny metalowej zapinki

Od 24 czerwca 1940 r. na terenie getta łódzkiego obowiązywała osobna waluta. Było to jedyne getto na terenie okupowanej Polski, które emitowało własne pieniądze. Mieszkający w nim Żydzi zmuszeni byli do wymiany posiadanych dotychczas pieniędzy na kwity markowe (niem. „Quittung”), nawiązujące do waluty obowiązującej wówczas na terenie Niemiec – marek i fenigów. Funkcjonujące w łódzkim getcie monety i banknoty były jednak oznaczone w sposób nie budzący wątpliwości odnośnie miejsca ich funkcjonowania. Umieszczano na nich bowiem symbole drutu kolczastego, gwiazdy Dawida (monety) czy menor (banknoty), a także napisy w języku niemieckim informujące o tym, że monety obowiązują ta terenie getta („Getto”) oraz, że ich emitentem jest Rada Żydowska w Łodzi („Der Aelteste der Juden in Litzmannstadt”). Pieniądze obowiązujące w getcie nie miały żadnej wartości poza jego murami. Wprowadzenie osobnej waluty miało na calu pogłębienie izolacji zamkniętej za jego murami ludności oraz wykluczenie możliwość przekupienia strażników czy urzędników przez mieszkańców getta, a także uniemożliwienie kontrabandy. Obowiązujące w getcie kwity markowe nazywano potocznie także „rumkami” lub rzadziej „chaimkami” (od imienia i nazwiska Chaima Rumkowskiego – przewodniczącego Rady Żydowskiej).

Fakt, że znajdująca się w zbiorach POLIN 10-markowa moneta z getta łódzkiego została oprawiona w ozdobny drut (metalowy kabłąk) wygięty w sposób umożliwiający umieszczenie monety w klapie czy kieszeni odzieży sugeruje, że mogła być wykorzystywana jako element biżuterii, którą konfiskowano przesiedlanym do getta Żydom.

Moneta jest okrągła, koloru srebrnego, oprawiona w metalowy kabłąk zapinki. Awers: w centrum umieszczona została gwiazda Dawida otoczona drutem kolczastym. Poniżej napis: „GETTO 1943” Rewers: w centrum liczba „10” ze wstęgą z napisem „QUITTUNG ÜBER” (niem. pokwitowanie odbioru), poniżej napis „MARK” (niem. marka). W otoku napis: „DER AELTESTE DER JUDEN IN LITZMANNSTADT” (niem. Rada Żydowska w Łodzi).

Marta Frączkiewicz